Schistosomatoza zwana inaczej bilharcjozą jest chorobą wywoływaną przez pasożytnicze przywry z rodzaju Schistosoma. Znanych jest pięć gatunków tych przywr, różniących się zasięgiem występowania- S. mansoni, S.intercalatum, S.haematobium, S.japonicum i S.mekongi.
Ogólnie przywry te występują w tropikalnych krajach Azji, Afryki i Ameryki i te rejony są głównym terenem występowania choroby. Ze względu jednak na migracje wielu ludzi,choroba może być zawleczona w inne rejony, między innymi do Polski.
Schistosomatoza – przyczyny
Przyczyną choroby są rozdzielnopłciowe, pasożytnicze przywry z rodzaju Schistosoma. Charakteryzują się one dymorfizmem płciowym, pozwalającym łatwo odróżnić samca od samicy. Zapłodniona samica składa jaja w drobnych naczyniach żylnych pęcherza moczowego lub jelit. Jaja są wyposażone w kolec przy pomocy którego przebijają się z żył do pęcherza moczowego lub światła jelita i wraz z moczem lub kałem wydostają się na zewnątrz.
Aby dalej się rozwijać muszą trafić do środowiska wodnego. Wydobywająca się z osłonki jajowej larwa zwana miracidium musi trafić do żywiciela pośredniego- ślimaka. Powstałe w ślimaku kolejne larwy zwane cerkariami opuszczają jego ciało i są zdolne wwiercać się przez skórę do krwiobiegu ludzi znajdujących się w wodzie np. chodzących po ryżowisku. Można także zarazić się pijąc nieprzegotowaną wodę z cerkariami, oczywiście w rejonach występowania przywr.
W ciele człowieka przywra przechodzi dalszy swój rozwój, osiąga dojrzałość płciową, rozmnaża się i w zależności od gatunku może wywołać bardzo ciężkie i zróżnicowane objawy chorobowe. Migrujące stadium rozwojowe przywry wraz z krwią wędruje w organizmie człowieka poprzez płuca, lewą część serca do wątroby, aby po osiągnięciu w niej dojrzałości płciowej, przemieścić się do naczyń żylnych pęcherza moczowego i jamy brzusznej w których następuje rozmnażanie płciowe.
Schistosomatoza – objawy
Objawy schistosomatozy są bardzo zróżnicowane i zależą od miejsca bytowania pasożytów i ich jaj w organizmie człowieka. Pierwsze objawy pojawiają się w kilka tygodni od infekcji ( od 4 do 6) i nie są specyficzne, bowiem należą do nich: świąd, rumień i wysypka grudkowa na skórze. Objawy te po kilku dniach ustępują. W kolejnym etapie związanym z przemieszczaniem się pasożyta w organizmie człowieka pojawiają się objawy ostrej reakcji alergicznej zwłaszcza u osób, które mają pierwszy raz kontakt z tym pasożytem.
U wszystkich zakażonych dochodzi do ogólnego osłabienia organizmu, silnego pocenia się zwłaszcza wieczorem, a także krwistych biegunek i krwiomoczu. Następuje wyraźny spadek masy ciała,częsty staje się ból brzucha, a wątroba i śledziona ulegają powiększeniu. W ostatniej fazie choroby pojawiają się liczne powikłania ze strony ważnych narządów wewnętrznych takich jak wątroba, śledziona, pęcherz moczowy czy ośrodkowy układ nerwowy.
Schistosomatoza – powikłania
Bardzo niebezpieczne dla zdrowia i życia człowieka są powikłania występujące w przewlekłej fazie choroby, kiedy dochodzi do uszkodzenia narządów wewnętrznych. W układzie wydalniczym powikłaniem może być przewlekłe zapalenie pęcherza moczowego i cewki moczowej oraz kłębuszkowe zapalenie nerek. W każdym zajętym przez pasożyta narządzie może dojść do włóknienia i rozwoju nowotworu.
Najbardziej narażona jest wątroba, a jej marskość jest przyczyną wielu groźnych dla życia następstw takich jak nadciśnienie wrotne czy żylaki przełyku. Jeżeli dojdzie do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego powikłaniem może być choroba ziarniniakowa mózgu i rdzenia kręgowego, czasami nawet karłowatość przysadkowa.
Schistosomatoza – diagnostyka
Diagnozowanie choroby rozpoczyna się od wywiadu epidemiologicznego, jeśli pojawiły się objawy kliniczne choroby po pobycie na obszarach występowania Schistosomy. Aby jednoznacznie potwierdzić chorobę wykonuje się badanie parazytologiczne moczu lub kału na obecność jaj pasożyta.
Badanie to można wykonać dopiero po okresie 6 do 8 tygodni od zakażenia. Czasami potrzebne jest badanie histo-patologiczne wycinków lub zeskrobin z jelita lub pęcherza moczowego. Potwierdzeniem choroby mogą być też testy serologiczne dzięki którym wykrywa się obecność swoistych przeciwciał we krwi.
Schistosomatoza – leczenie
We wczesnej fazie schistosomatozy jej leczenie jest stosunkowo proste. Chory powinien przyjmować leki przeciwpasożytnicze, oczywiście pod kontrolą lekarza. Każdy gatunek Schistosomy leczony jest inną substancją. Najczęściej stosowany jest Prazykwantel – lek stosowany w dawce 60 mg na kilogram masy ciała podawany w kilku dawkach w ciągu jednego dnia.
Leczy on chorobę wywołaną przez cztery gatunki Schistosomy. Inne leki takie jak Metrifonat czy Oltipraz stosuje się w leczeniu choroby wywołanej przez jeden tylko gatunek pasożyta. Najlepiej jest po miesiącu powtórzyć badania, bowiem może się okazać, że trzeba powtórzyć leczenie, aby było w pełni skuteczne.
Najkorzystniej jest wcześnie rozpoznać chorobę i podjąć leczenie w fazie w której nie doszło do uszkodzenia narządów wewnętrznych. W przewlekłej fazie choroby leczenie jest zdecydowanie trudniejsze a i rokowania są mniej optymistyczne.
Schistosomatoza – profilaktyka
Profilaktyka jest jedynym skutecznym sposobem walki z tą chorobą. W Polsce na szczęście ona nie występuje, ale może być zawleczona w związku z wyjazdem turystycznym do kraju na obszarach występowania Schistosomy. W przypadku pobytu w takim kraju należy pamiętać o unikaniu kąpieli w zbiornikach słodkowodnych oraz używaniu do mycia przegotowanej wody. W związku z możliwością zarażenia drogą doustną należy do picia i przygotowywania posiłków używać wyłącznie wody butelkowanej.
