Borelioza jest chorobą wielonarządową, wywołaną przez krętki Borellia burgdorferi, B. garinii, B. afzelii, które są aktywnie przenoszone przez kleszcze. Schorzenie może wystąpić zarówno u osób, które z uwagi na wykonywany zawód (np. leśnik) zmuszone są przebywać w środowisku ich żerowania, jak i u osób, przebywających w ich środowisku przypadkowo lub sporadycznie (np. grzybiarze, turyści).
Borelioza od wielu lat znajduje się w czołówce chorób zawodowych. Stanowi poważny problem dla lekarzy medycyny pracy. Szacuje się, że najwięcej zakażeń występuje na najbardziej zalesionych terenach Polski. Duża różnorodność obrazów klinicznych i typów serologicznych patogenu, choroba jest trudna do diagnozy.
Dobrze wiedzieć, że kleszcz w każdej ze swoich postaci rozwojowych może zakażać wirusami, bakteriami i pierwotniakami. Kleszcz może być całkowicie wolny od patogenów, zakażony jednym, lub kilkoma jednocześnie, w różnych kombinacjach. Do zakażenia dochodzi w momencie pobierania przez kleszcza krwi, kiedy wraz z jego śliną chorobotwórcze patogeny przedostają się do ustroju gospodarza (zwierzę, człowiek).
Borelioza – przyczyny
Na terenie Polski za przenoszenie boreliozy odpowiedzialne są kleszcze Ixodes ricinus, na terenie Azji – Ixodes persulcatus. Współczesne badania dowodzą, że im dłużej żeruje zakażony kleszcz, tym bardziej zwiększa się ryzyko zakażenia, które zwykle po 72 godz. osiąga 100%. Im szybciej nastąpi jego usunięcie ze skóry gospodarza, tym mniejsze ryzyko zarażenia boreliozą. W miejscu infekcji najczęściej pojawia się czerwony rumień.
Warto wiedzieć, że jednak, nie zawsze jest przyczyną infekcji. Faktem jest bowiem, że w ślinie kleszcza znajduje się ponad 40 alergenów, które po wprowadzeniu do organizmu żywiciela mogą być aktywne nawet do tygodnia. Miejscowo wywołują one stan zapalny, co objawia się zaczerwienieniem. Rozmiar rumienia uzależniony jest od gatunku kleszcza i indywidualnych predyspozycji zakażonego organizmu.
Borelioza – objawy
Wszystkie gatunki, zarażające boreliozą (B. burgdorferii, afzelii, garinii) mogą powodować występowanie rumienia wędrującego, natomiast za współtowarzyszące schorzenia w postaci zapalenia stawów – B. burgdorferii, a za objawy naurologiczne – B. garinii. Przewlekłe zapalenie skóry i chłoniaka limfatycznego diagnozuje się w przypadku boreliozy przejętej od B.afzelii. Lokalizacja narządowa pasożyta związana jest z genogatunkiem.
Rozsiew i rozprzestrzenianie krętków w organizmie następuje przez chłonkę, krew, wzdłuż nerwów obwodowych. Boreliozę dzieli się na kilka postaci rozwojowych. Postać wczesna trwa do 6 miesięcy. Postać ograniczona lokalizuje się w wybranym miejscu i ujawnia się ok. 8 tygodni od momentu ukłucia. Objawy tej formy choroby to: rumień wędrujący, chłoniak limfatyczny skóry, miejscowa limfodenopatia (powiększenie węzłów chłonnych na skutek kontaktu z antygenami) oraz objawy ogólnoustrojowe o niskim stopniu nasilenia.
Postać rozsiana
Postać rozsiana pojawia się 6-26 tygodniu od momentu ukłucia. Objawia się rumieniem wędrującym mnogim, neuroboreliozą, zapaleniem serca, zapaleniem stawów, niekiedy występują też postacie oczne (zapalenie siatkówki i naczyniówki). Postać późna pojawia się ok. 6 miesięcy po infekcji. Objawia się przewlekłym zanikowym zapaleniem skóry, zapaleniem stawów pojedynczym lub mnogim i przewlekłą neuroboreliozą.
Rumień wędrujący występuje u ok. 90% zakażonych pacjentów. Powstaje na ok. 3 od momentu wprowadzenia krętków. Jest to zjawisko związane z czasem pasożytowania kleszcza, choć kleszcz może pozostać niezauważony. Kleszcz może umiejcowić się w dowolnym miejscu, choć na ogół preferuje miejsca delikatne i odkryte, takie jak: kark, szyja, plecy, pachwiny, okolice podkolanowe. Rumień utrzymuje się od 7 dni do kilku miesięcy, choć na ogół zanika samoistnie po ok. 2 tygodniach. Zmiana może mieć zabarwienie czerwone bądź czerwonosine.
Tarcza strzelecka
W środku zazwyczaj występuje drobne przejaśnienie. W sytuacjach ekstremalnych rumień może przybierać ogromne rozmiary nawet 70 cm). Zwykle ma kształt nieregularny (podłużne czy eliptyczne). Jest to charakterystyczny objaw nazywany „tarczą strzelecką„. Rumieniowi często towarzyszy ból, świąd, zaburzenia czucia, pieczenie, czasami też gorączka. Czasami w obrębie rumienia pojawiają się pęcherzyki, plamki, wybroczyny, a nawet miejscowa martwica. Zejściem rumienia są blizny i nieestetyczne przebarwienia.
Chłoniak limfatyczny
Chłoniak limfatyczny jest postacią wczesną. Zmiana pojawia się bardzo rzadko, zaledwie u kilku procent osób zakażonych. Zazwyczaj lokalizuje się w małżowinach usznych, gruczołach sutkowych, w mosznie. Przybiera postać guzka lub grudki, występuje pojedynczo bądź zlewnie. Leczony zanika po kilku miesiącach, natomiast nieleczony może utrzymywać się nawet do kilku lat.
Rumień wędrujący mnogi występuje u 4-8% osób zakażonych. Wchodzi w skład zespołu rozsianej wczesnej boreliozy. Występuje u ok. 10% zakażonych. Zazwyczaj występuje u dzieci. PO antybiotykoterapii samoistnie zanika po kilku dniach.
Neuroborelioza może występować w postaci wczesnej bądź późnej. Objawy często przypominają choroby autoimmunologiczne, typu stwardnienie zanikowe boczne, stwardnienie rozsiane bądź nowotwór.
W boreliozie często występuje też zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Jest to związane z przedostawaniem się krętków do przestrzeni podpajęczynówkowej. Objawy to: nudności i wymioty, zawroty głowy, bóle głowy, gorączka, ostry zespół zapalenia korzeni nerwowych, zapalenie nerwów obwodowych czy czaszkowych.
Borelioza – diagnostyka
Dla celów diagnostycznych przyjęto, że jeśli zaczerwienie pojawiło się przed upływem 48 godzin od momentu ukłucia lub jeśli, jego średnica nie przekracza 5 cm, to jest to wyłącznie reakcja na alergeny. W każdym przypadku prowadzi się jednak, obserwację mającą na celu monitorowanie postępu bądź zanikania rumienia.
Morfologia krwi wykazuje lekką leukocytozę. OB jest prawidłowe lub lekko przyspieszone. W surowicy krwi stwierdza się obecność krioglobulin. Ponadto, diagnostyka obejmuje takie czynności jak badanie podmiotowe, ukierunkowane na kontakt z kleszczem, obecność rumienia wędrującego i obecność przeciwciał w klasach IgM i IgG przeciwko krętkom.
Borelioza – leczenie
Leczenie odbywa się drogą antybiotykoterapii. Warto jednak, wiedzieć, że nie zawsze leczenie przynosi dodatnie rezultaty.
