Dżuma, bakteryjna choroba zakaźna wywoływana przez pałeczki dżumy, dawniej nazywana była czarną śmiercią. Jej epidemie kojarzone są głownie z okresem średniowiecza. Szacuje się, że wielka epidemia która wybuchła w 1346 roku w ciągu czterech lat pochłonąć mogła nawet połowę europejskiej populacji.
Krwawe żniwo choroba zebrała również w nowożytności. Jeszcze w XIX wieku w samych Indiach spowodowała śmierć 10 mln osób. Współcześnie również zdarzają się jej epidemie, i choć z reguły nie dochodzi do tego w naszych szerokościach geograficznych a ich skala jest znacznie mniejsza, warto znać jej objawy i sposoby leczenia.
Dżuma – przyczyny
Dżuma wywoływana jest przez Yersinia pestis (pałeczki dżumy), które na ludzi przedostają się za pośrednictwem żerujących na gryzoniach pcheł. Po wniknięciu do węzłów chłonnych, choroba wraz z krwią rozprzestrzenia się po całym organizmie. Wyjątkiem jest odmiana dżumy płucnej, którą zarazić się można drogą kropelkową. W bardzo rzadkich przypadkach do zarażenia dochodzi w wyniku spożycia skażonego pokarmu lub płynu.
Dżuma – objawy
Objawy dżumy i jej przebieg mogą różnić się w zależności od rodzaju choroby. Pierwsze objawy mają miejsce już kilka godzin od zarażenia, należą do nich podwyższona temperatura, dreszcze, nadmierne pocenie, ból głowy i rozszerzenie się naczyń krwionośnych. Kolejnym symptomem jest znaczne spuchnięcie węzłów chłonnych, głównie pod pachami i w pachwinach, do czego dochodzi po około pięciu dniach od zarażenia.
Stają się one miękkie, dochodzi do obumierania tkanek i tworzenia się przetok, co jest bardzo bolesne. Twarzą się też wybroczyny na skórze a w zaawansowanym stadium chorzy zapadają w śpiączkę. Objawy te dotyczą dżumy dymieniczej. Mimo, iż jest to najlżejsza postać tej choroby, w przypadku niepodjęcia odpowiednich działań śmiertelność jest bardzo wysoka – wynosi około 80%.
Znacznie poważniejszym przypadkiem jest dżuma septyczna. Opisy pochodzące ze średniowiecza wskazują, że to właśnie ona dziesiątkowała ludność w tej epoce, a określenie „czarna śmierć” nazwę wzięło od specyficznych symptomów choroby. Jej objawem jest czernienie nosa oraz palców rąk i stóp, co jest spowodowane ogólnym zakażeniem organizmu, powodującym zatory bakteryjne w zakończeniach naczyń krwionośnych. Jeśli leczenie nie zostanie podjęte, chory nie ma szans na przeżycie a do śmierci dojść może już 2 dni od pojawienia się pierwszych symptomów.
Najgroźniejszą formą dżumy jest postać płucna, nie tylko z powodu bardzo łatwego rozprzestrzeniania (droga kropelkowa). Jej objawy są zbliżone do ciężkiego zapalenia płuc, występuje plucie krwią, duszności, a skóra i błony śluzowe przybierają sinoniebieski odcień. W przypadku niepodjęcia leczenia zgon następuje w ciągu kilku dni od zarażenia.
Dżuma – diagnoza
W rejonach, w których występuje, dżuma bywa zwykle prawidłowo diagnozowana na podstawie objawów klinicznych, które są dość charakterystyczne. Dla potwierdzenia obecności pałeczek dżumy w organizmie przeprowadza się badanie plwocin, krwi lub wycinka pobranego z węzłów chłonnych.
Dżuma – leczenie
Leczenie dżumy polega na podawaniu antybiotyków w sposób pozajelitowy, przy pomocy kroplówki. Kuracja taka trwa do trzech tygodni i w większości przypadków kończy się powodzeniem, jednak śmiertelność wśród osób wobec których zastosowano leczenie nadal wynosi około 15%. Poza przypadkami dżumy płucnej wobec chorych nie stosuje się izolacji. Niekiedy występuje konieczność operacyjnego usuwania dymienic na powiększonych węzłach chłonnych, ale jest to rzadkością.
Dżuma – profilaktyka
Zapobieganie dżumie płucnej polega głownie na unikaniu kontaktu z osobami zarażonymi oraz ich izolacji. Przeciw postaci dymieniczej dostępna jest szczepionka o wysokiej skuteczności. Ważną rolę odgrywa też zachowanie ostrożności w kontaktach ze zwierzętami, które mogą być nosicielami choroby, nie zbliżanie się do padłych zwierząt, zachowanie ostrożności podczas karmienia, tępienie gryzoni (głównie szczurów i myszy żyjących w miastach) oraz zapobieganie rozwojowi pcheł żerujących na zwierzętach domowych.
Dżuma – występowanie współcześnie
Obecnie w krajach wysoko rozwiniętych dżuma występuje dość rzadko, choć również w naszych szerokościach geograficznych zdarzają się zachorowania. W Polsce podjęcie leczenia w przypadku rozpoznania choroby jest przymusowe i odbywa się w szpitalu. Według danych statystycznych blisko 98% zarażeń ma obecnie miejsce w Afryce, również stamtąd pochodzi większość przypadków śmiertelnych, ale jej wzmożoną obecność odnotowano również w kilku rejonach Azji- głównie w Wietnamie, Indiach i rejonie pustyni Gobi.
Warto brać to pod uwagę planując podróż w tamte rejony i zdecydować się na szczepienie. Współczesne ogniska dżumy nie powodują zachorować na taką skalę jak miało to miejsce w średniowieczu czy nawet w XIX wieku. Medycyna umożliwiająca podjęcie skutecznej kuracji sprawia, że ogniska choroby wygasają szybciej, a większości ludzi można pomóc. Dawniej ogniska dżumy zwykle wygasały samoistnie na skutek braku żywicieli.
