Zespół Lescha-Nyhana to dziedziczne zaburzenie metabolizmu puryn, które są związkami budującymi kwasy nukleinowe. Choroba spowodowana jest całkowitym lub niemal całkowitym niedoborem fosforybozylotransferazy hipoksantynowo-guaninowej (HGPRT). Enzym ten ma za zadanie odzyskiwać puryny ze zdegradowanego DNA, do ponownej syntezy nukleotydów. Dlatego jest to bardzo ważny związek dla utrzymania równowagi kwasów nukleinowych w naszym organizmie.
Schorzenie to zostało opisane w 1964 roku przez studenta medycyny Michaela Lescha i lekarza pediatrę Williama Nyhana u dwóch, kilkuletnich braci z charakterystycznymi objawami neurologicznymi. Oprócz zaburzeń neurologicznych zespół Lescha-Nyhana, charakteryzuje się zaburzeniami psychicznymi oraz nadprodukcją kwasu moczowego. Choroba jest rzadka i występuje średnio 1 raz na 380 tysięcy żywych urodzeń. Na chorobę zapadają wyłącznie mężczyźni, zaś kobiety są wyłącznie nosicielkami.
Zespół Lescha-Nyhana – przyczyny występowania
Nosicielkami mutacji w genie HPRT1, są kobiety. Nie mają one żadnych objawów choroby, ponieważ mają prawidłową kopię genu HPRT na drugiej kopii chromosomu X. Dlatego też chorują dotyka głównie mężczyzn, ponieważ posiadają oni tylko jeden chromosom X ze zmutowaną kopią genu. W efekcie ponad połowa męskiego potomstwa kobiet, które są nosicielkami zmutowanego genu HPRT przejmuje tę kopię genu i następuje u nich rozwój choroby. Ryzyko wystąpienia mutacji wzrasta wraz z wiekiem matki.
Zespół Lescha-Nyhana – objawy w zespole Lescha-Nyhana
W początkowych sześciu miesiącach życia dziecka nie obserwuje się żadnych objawów choroby. Pierwsze objawy zaczynają być widoczne po upływie pierwszego półrocza i są to widoczne na pieluszkach dziecka ślady przypominające pomarańczowy piasek. Są to kryształki kwasu moczowego. Po upływie pierwszego roku życia dziecka rozwija się kamica nerkowa. Z powodu kamicy nerkowej pojawiają się częste infekcje układu moczowego, możliwość wystąpienia krwiomoczu z powodu podrażnienia układu moczowego przez kamienie oraz upośledzenie funkcji nerek, nawet do stopnia zagrożenia niewydolnością nerek
Zespół Lescha-Nyhana – objawy u noworodków
W pierwszym roku życia dziecka rozwijają się także objawy neurologiczne. Dzieci nie potrafią trzymać prosto głowy oraz samodzielnie siedzieć. Spowodowane to jest osłabionym napięciem mięśniowym. Pojawiają się mimowolne ruchy ciała i grymasy na twarzy. Dziecko wygina lub wykręca ciało oraz wykonuje zamaszyste, gwałtowne ruchy kończynami, podobne do pląsawicy. Dołączają problemy z przyjmowaniem pokarmu, z przełykaniem, a w późniejszym czasie również z rozwojem mowy.
Kryształy moczanu sodowego odkładają się w stawach, powodują objawy zapalenia stawów, odczuwane jako ból stawów z towarzyszącym obrzękiem i zaczerwienieniem skóry nad stawem. Akumulowanie się kryształków moczanowych w chrząstkach stawów i uszu, doprowadza do tworzenia się guzków dnawych u dzieci starszych.
U wszystkich chorych obserwuje się opóźnione dojrzewanie i wzrost. Ich jądra są znacznie pomniejszone, często występują trudne do leczenia infekcje oraz niedokrwistość megaloblastyczna.
Zespół Lescha-Nyhana objawia się również poprzez, niepokojące zaburzenia psychiczne. Dotyczą one niemal 85 procent chorych z tym zespołem, a dotyczą samookaleczania się. Najczęściej chory gryzie palce, wargi lub wewnętrzną stronę policzków, powodując ciężkie stany zapalne błony śluzowej i przyzębia, prowadzące w konsekwencji do utraty zębów. Do innych nieprawidłowości w zachowaniu zaliczyć można: uderzanie głową, drapanie twarzy, wymioty, krzyki, plucie i inne agresywne zachowania. Problemy psychiczne wraz ze skłonnością do samookaleczenia, pojawia się już w drugim roku życia i pozostaje na zawsze.
Diagnozowanie zespołu Lescha-Nyhana
W rodzinach z dodatnim wywiadem rodzinnym w zespole Lescha-Nyhana, przeprowadza się badania prenatalne, mające na celu stwierdzenie, czy kobieta jest nosicielem zmutowanego genu.
W przypadku diagnozowania zespołu Lescha-Nyhana u dziecka, należy przeprowadzić wywiad, zarówno, co do objawów, jak też obciążeń genetycznych w rodzinie. Konsultacje obejmują lekarzy różnych specjalności: pediatrę, neurologa, nefrologa, a nawet psychiatrę, o ile zachodzi taka potrzeba.
Wykonuje się badania laboratoryjne: poziom kwasu moczowego we krwi oraz w moczu oraz badania genetyczne. Nieobecność enzymu fosforybozylotransferazy hipoksantynowo-guaninowej w komórkach wszystkich tkanek potwierdza diagnozę.
Zespół Lescha-Nyhana – leczenie
Zespół Lescha-Nyhana na chwilę obecną jest nieuleczalny, zaś postępowanie lecznicze ma na celu łagodzenie objawów. Leczenie musi być kompleksowe i obejmować działania wielu specjalistów: genetyka, pediatry, internisty, nefrologa, ortopedy, psychologa, fizjoterapeuty, dietetyka oraz pielęgniarki.
Główne leczenie powinno być skierowane na problemy związane z układem moczowym i ma na celu obniżenie poziomu kwasu moczowego we krwi. W tym celu stosuje się, Allopurinol, który ma na celu przywrócenie prawidłowego stężenia kwasu moczowego. Leczenie nim, może być stosowane przez całe życie. Pomocniczo wprowadza się dietę ubogo purynową.
Kamienie nerkowe można leczyć przy pomocy litotrypsji, metody polegającej na rozbiciu kamieni przy użyciu lasera lub fal ultradźwiękowych.
Zespół Lescha-Nyhana – leczenie neurologiczne
Niestety nie ma żadnego sposobu leczenia objawów neurologicznych i zachowania. Jest to najpotrzebniejsza pomoc, która potrzebna jest choremu z tym zespołem. W celu zredukowania niekorzystnych zachowań oraz samookaleczeń, stosuje się obecnie łączone metody behawioralne, fizykalne oraz tradycyjną farmakologię (risperidon, gabapentyna, diazepam). Wraz z wiekiem zachowania autodestrukcyjne mogą pojawiać się rzadziej lub nawet zaniknąć.
Dzięki leczeniu wielu chorych ma szansę dożyć dorosłości, chociaż rzadko dłużej niż do lat czterdziestu. W przypadku wcześniejszych zgonów przyczyną jest zwykle niewydolność nerek.
