Choroba Canavan to bardzo rzadkie schorzenie układu nerwowego, które prowadzi do wyniszczenia układu. Choroba cechuje się leukodystrofią (zwyrodnieniowy proces istoty białej i szarej w mózgu) oraz wielkogłowiem, opóźnieniem rozwojowym i hipotonią (zmniejszone napięcie mięśniowe). Schorzenie najczęściej występuje wśród Żydów, natomiast w pozostałych populacja występuje jeden raz na 100 tys. osób.
Choroba Canavan – objawy
Początek przypada zwykle na okres dziecięcy. Na początku pojawia się wiotkość, opadanie głowy i charakterystyczna makrocefalia. Opóźnienie rozwojowe zaznacza się między 3, a 5 rokiem życia. Osoby objęte schorzeniem nie posiadają zdolności do samodzielnego siedzenia, chodzenia i mówienia. Obwód głowy systematycznie zwiększa się po 6 miesiącu życia i zwykle przekracza 90 percentyl, jeszcze przed ukończeniem pierwszego roku życia.
Wraz z wiekiem wiotkość przechodzi w spastyczność. Wiotkość polega na tym, że mięśnie nie wykonują swojej pracy prawidłowo. W związku z taką sytuacją, dzieci łatwo wysuwają się z rąk i nie utrzymują właściwego napięcia więzadeł. Więzadła często ulegają nadmiernemu rozciągnięciu, a ruchy głowy są niekontrolowane. Pojawiają się także problemy z pobieraniem pokarmu od matki, gdyż mięśnie ust nie mogą wystarczająco długo trzymać się piersi. Często pojawia się także ból.
Spastyczność, która przychodzi wraz z wiekiem, związana jest ze sporym napięciem mięśniowym i objawia się oporem przy próbie rozciągania. Dolegliwość polega na braku hamowania odruchu rozciągowego z powodu uszkodzenia neuronu ruchowego. W tej chorobie spastyczność objawia się mimowolną aktywnością mięśni. Bardzo często występują drgawki, objawy padaczkowe oraz zanik nerwu wzrokowego. Pacjenci są drażliwi i wykazują zaburzenia snu. Sytuacji nie ułatwia też refluks żołądkowo-przełykowy, który utrudnia przełykanie pokarmu. Pacjenci często wymagają zastosowania sztucznego karmienia, poprzez sondę nosowo-żołądkową.
Choroba Canavan – przyczyny
Choroba spowodowana jest mutacjami w genie ASPA, która koduje aspartoacylazę. Jest jedyny enzym w ludzkim organizmie, który powoduje deacetylację kwasu N-acetyloasparaginowego (odłączenie atomu wodoru w cząsteczce związku chemicznego). Jest to związek chemiczny, który obecny jest w komórkach nerwowych mózgu, a jego rola nie jest do końca poznana. W wyniku braku wspomnianego enzymu, kwas nie jest rozkładany, w związku z czym, jego nadmierne ilości kumulują się. Do gromadzenia dochodzi nie tylko w mózgu, ale i w osoczu oraz w płynie mózgowo-rdzeniowym. To najprawdopodobniej, ten metabolit odpowiada za niszczenie osłonek mielinowych komórek nerwowych.
Schorzenie w znacznym stopniu przypomina inną chorobę neurodegradacyjną – stwardnienie rozsiane. Różnica polega jednak, przede wszystkim na tym, że w pierwszym przypadku, to nadmiar metabolitów jest odpowiedzialny za uszkodzenie nerwów, natomiast w drugim, najprawdopodobniej nadwrażliwość naszego układu immunologicznego na obce białko wirusa, które do złudzenia przypomina ludzką syncytynę. Organizm się po prostu myli i poczyna traktować białko gospodarza, jak intruza.
Choroba Canavan – diagnostyka
Aby potwierdzić bądź wykluczyć chorobę, należy wykonać szereg badań, w tym badanie biochemiczne moczu i krwi. W osoczu stwierdza się wysokie stężenia kwasu N-acetylosalicylowego. W płynie mózgowo-rdzeniowym i osoczu, poziomy też są podwyższone, jednak nie aż tak jak w surowicy krwi. W tomografii komputerowej stwierdza się zwyrodnienie istoty białej typu rozlanego.
Aby potwierdzić obecność choroby genetycznej, konieczne staje się wykonanie badania molekularnego. Zazwyczaj stosuje się technikę real-time PCR, polegającą na zlokalizowaniu wadliwego genu przy pomocy odpowiednich enzymów, które w danym miejscu przecinają łańcuch DNA. Możliwe jest też wykonanie diagnostyki prenatalnej, czyli jeszcze kiedy płód rozwija się w łonie matki, można zdiagnozować lub wykluczyć chorobę.
Choroba dziedziczy się w sposób autosomalny recesywny. Osoby o żydowskim pochodzeniu badane są pod kątem najcięższych mutacji.
Choroba Canavan – leczenie
Współcześnie nie istnieją żadne zaawansowane metody leczenia. Leczenie jest wyłącznie podtrzymujące i polega na wspomaganiu karmienia, rehabilitacji nerwowej, podawaniu leków przeciwdrgawkowych i przeciwpadaczkowych, stosowaniu technik umożliwiających poprawną komunikację ze społeczeństwem.
Współcześnie prowadzone są badania nad terapią genową i enzymatyczną terapią zastępczą. Istnieje spore prawdopodobieństwo, że uda się sztucznie zsyntetyzować związek odpowiadający za deacetylację kwasu N-acetyloasparaginowego, dzięki czemu możliwe stanie się wyeliminowanie szkodliwego metabolitu, który upośledza ważne funkcje mózgu.
Choroba Canavan – rokowanie
Rokowania są zróżnicowane, w zależności od postaci choroby, ale na ogół są złe. Przeciętna długość życia wynosi ok. 10 lat, chociaż przy dobrej opiece lekarskiej i pielęgniarskiej, można ją znacznie wydłużyć. Tacy pacjenci przeżywają do okresu pokwitania i wieku młodzieńczego. Zachorowanie oznacza na ogół całkowitą utratę sprawności fizycznej i w znacznym stopniu intelektualnej.
