Zespół Pradera-Williego (ang. PWS, Prader-Willi Syndrome) jest bardzo rzadką chorobą genetyczną. Został opisany w 1956 roku przez szwajcarskich lekarzy, od których nazwisk otrzymał swą nazwę. W badaniach uczestniczył wraz z nimi trzeci lekarz Labhart, stąd chorobę tę można również było spotkać pod nazwą zespół Pradera-Labharta-Williego. Przyczyna powstawania nie była wówczas poznana, ale tak charakterystyczne objawy choroby były dobrze znane już dużo wcześniej. W XIX wieku opisywano pierwsze przypadki, jednak zachowane danie nie pozwalają na ich ocenę zgodnie z przyjętymi dziś kryteriami. Lekarze Prader i Willi w 1961 roku przedstawili w swojej kolejnej pracy szczegółowy fenotyp opisanego przez siebie zespołu.
Jej charakterystycznym objawem jest wieczny brak uczucia sytości, chorzy całe życie walczą z tzw. wilczym głodem. Chore na niego dzieci cierpią na hipotonie, czyli obniżone napięcie mięśniowe, a także hipogonadyzm zależny od niedoboru hormonów płciowych i powodujący niepełne dojrzewanie. Dzieci te są także bardzo otyłe i niskie oraz wykazują opóźnienie w rozwoju psychoruchowym.
Według różnych danych ta wada genetyczna dotyka tylko 1 noworodka na 10000 do 1 na 25000. Na całym świecie ponad 400 000 ludzi żyje z PWS, w Polsce rodzi się z nim co roku kilkanaścioro dzieci. Dla porównania w tym samym czasie urodzi się około 623 osób z zespołem Downa. PWS dotyka jednakowo obie płcie.
Jak dochodzi do zespołu Pradera-Williego
PWS jest zespołem genetycznym, wynikającym z poważnych zmian w układzie genów znajdujących się na chromosomie 15. Genetycy są w stanie je zidentyfikować, nadal jednak nie wiadomo jakie są powody ich powstania. Zespół Pradera-Williego jest chorobą wywołaną utratą na skutek delecji regionu (krytycznego 15q12) w chromosomie 15 pochodzącym od ojca. Oznacza to, że genów z regionu krytycznego po prostu brakuje, ponieważ ten fragment chromosomu został utracony.
Pełne zrozumienie molekularnego podłoża zespołu Pradera-Williego może mieć miejsce w kontekście zjawiska imprintingu, czyli piętnowania genetycznego. Ma to miejsce podczas gametogenezy i prowadzi do wyłączenia z procesu transkrypcji matczynych lub ojcowski kopii różnych genów. W przypadku takich genów u danej osoby aktywna jest tylko jedna ich kopia, czyli jeden allel. Utrata funkcjonalnego allelu niepoddanego piętnowaniu, czyli na skutek delecji prowadzi do rozwoju choroby.
W genomie ludzkim imprintingowi podlega matczyna grupa genów na chromosomie 15 (region 15q12), a funkcjonalne geny znajdują się jedynie w obrębie homologicznego chromosomu pochodzącego od ojca. Gdy zostają one utracone na skutek dużej delecji krytycznego fragmentu (dokładnie 15q11-g13) chromosomu ojcowskiego mamy do czynienia z Zespołem Pradera-Willego. Dzieje się tak w 60 do 75% przypadków.
U niektórych chorych bez tak wyraźnych zmian cytogenetycznych dochodzi do mikrodelecji w tym samym regionie lub nie ma ich wcale. W tym ostatnim wypadku oba prawidłowe chromosomy pochodzą od matki, a zatem oba kluczowe fragmenty 15g12 podlegają piętnowaniu (zjawisko dziedziczenia dwóch chromosomów od jednego z rodziców określane jest jako disomia jednorodzicielska). Skutek jest tutaj podobny – brak funkcjonalnych genów z niepiętnowanego ojcowskiego chromosomu 15.
Objawy zespołu Pradera-Williego zależą najprawdopodobniej od utraty funkcji szeregu genów zlokalizowanych między punktami 15q11 a 15q13 położonych na chromosomie ojcowskim. Ciągle trwają badania zmierzające do pełnego scharakteryzowania tych genów.
Zespół Pradera-Williego – rozpoznanie i objawy
Podobnie jak autyzm, zespół Pradera-Williego jest całym spektrum zaburzeń, dlatego objawy mogą wahać się od łagodnych do ciężkich:
- u noworodka z zespołem Pradera-Willego występuje obniżone napięcie mięśniowe (hipotonia) oraz słaby odruch połykania
- słaby krzyk niemowlęcia
- twarz jest płaska z uniesioną górną wargą
- czoło jest mocno wypukłe, zwężone w wymiarze skroniowym
- szpary powiekowe mają kształt migdałowaty, brak koordynacji oczu, zez
- dłonie i stopy są zauważalnie mniejsze niż normalnie
- zewnętrzne narządy płciowe są hipoplastyczne (niedostatecznie rozwinięte)
- rozwój psychoruchowy jest opóźniony
- częste są problemy ze snem, również nadmierna senność
- możliwa jest alalia (zaburzenia rozwoju mowy)
- w wieku 2-8 lat objawia się nadmierne łaknienie, które utrzymuje się niezależnie od tego jak dużo pacjent spożywa oraz idąca za tym otyłość
- w późniejszym dzieciństwie ustępuje hipotonia, pozostaje słaba koordynacja fizyczna
- opóźniony jest proces dojrzewania
- często występuje skolioza
- chorzy są niskiego wzrostu
- możliwe depresje, psychozy, zaburzenia autystyczne
- zwykle występuje upośledzenie rozwoju umysłowego (iloraz inteligencji 20-80, średnio 50), wg. badań Curfs-Fryns z 1992 roku nad różnymi stopniami niepełnosprawności w PSW wyniki IQ były następujące:
- 5%: IQ powyżej 85 (od wysokiej do niskiej przeciętnej inteligencji)
- 27%: IQ 70-85 (borderline funkcjonowania intelektualnego)
- 39%: IQ 50-70 (lekka niepełnosprawność intelektualna)
- 27%: IQ 35-50 (umiarkowana niepełnosprawność intelektualna)
- 1%: IQ 20-35 (ciężka niepełnosprawność intelektualna)
- <1%: IQ
Zespół Pradera-Willego – sposoby leczenia
PWS pomimo tylu specyficznych dla siebie objawów nie musi mieć książkowego przebiegu. Najważniejsza jest jak najszybsza diagnoza i rozpoczęcie podawania hormonu wzrostu. Choroby tej nie można wyleczyć, ale odpowiednio dobrana od najmłodszych lat interdyscyplinarna terapia pomaga złagodzić jej skutki i nauczyć się z nią żyć. Największym problemem związanym z zespołem Pradera-Willego jest ciężka otyłość, dlatego dostęp do żywności musi być ściśle nadzorowany i ograniczony, zwykle przez zainstalowanie blokady na wszystkich miejscach przechowywania żywności. Konieczna jest współpraca z dietetykiem, który przygotuję program diety i suplementacji. Terapeuci zaproponują również inne formy wspierania rozwoju i rehabilitację.
Istnieje sporo stowarzyszeń wspierających dorosłych chorych na zespół oraz rodziców chorych dzieci. Warto korzystać z ich pomocy.
