Jak zapobiegać powstawaniu ran w jamie ustnej?

Rany w jamie ustnej a urazy mechaniczne

Pospolitą przyczyną pojawiania się ran w jamie ustnej są urazy mechaniczne błony śluzowej. Czynnikami sprawczymi tego stanu mogą być m.in.:

• przygryzanie wargi lub policzka – może być przypadkowe lub spowodowane na tle nerwowym [1];
• używanie protezy zębowej – z uwagi na nieodpowiednie dopasowanie, niedokładną higienę lub nieumiejętność posługiwania się sztucznym uzębieniem podczas żucia pokarmu [2];
• noszenie aparatu ortodontycznego – źle dobrany lub nieumiejętnie zdejmowany i zakładany (w przypadku wersji ruchomych) może podrażniać wrażliwe tkanki w jamie ustnej [3];
• zbyt mocna pielęgnacja jamy ustnej, zwłaszcza agresywne szczotkowanie zębów [3] lub niewłaściwe używanie nici dentystycznej;
• urazy chemiczne lub termiczne – głównie po kontakcie ze żrącą lub gorącą, ale też i bardzo zimną substancją [1];
• nieprawidłowe wypełnienia stomatologiczne lub ukruszone zęby [3];
• spożywanie bardzo twardej żywności [3].

Inne czynniki powodujące zmiany w jamie ustnej

Za rany w jamie ustnej, a w konsekwencji rozwijanie się bolesnych aft i owrzodzeń, odpowiadają również inne czynniki. Wśród nich znajdują się [1, 3]:

• stres;
• uwarunkowania genetyczne;
• zaburzenia odporności organizmu;
• nierównowaga gospodarki hormonalnej;
• znieczulenia stomatologiczne;
• uczulenia kontaktowe np. na wypełnienia zębów, metal obecny w protezie lub aparacie ortodontycznym, składniki past do zębów lub płynów do płukania ust;
• niewystarczająca higiena jamy ustnej;
• niedobór niektórych witamin lub składników odżywczych (np. żelaza);
• obecność chorób ogólnoustrojowych np. cukrzycy, celiakii, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, choroby Leśniowskiego i Crohna;
• choroby hematologiczne np. białaczka;
• choroby skóry np. pęcherzyca lub liszaj płaski;
• zakażenia HIV, AIDS;
• patogeny: wirusy, bakterie i grzyby.

Rany w jamie ustnej i ich konsekwencje

W przypadku uszkodzeń błony śluzowej w jamie ustnej, nawet tych drobnych, może dojść do powstania owrzodzeń znanych jako afty. Są to bolesne nadżerki, które dzieli się na [1, 3]:

• afty małe (afty Mikulicza): mają średnio 2-10 mm wielkości, powodują ból i pieczenie, goją się bez powstawania blizn;
• afty duże (afty Suttona): osiągają wielkość nawet powyżej 1 cm, dają silne dolegliwości bólowe, mogą utrudniać jedzenie, picie i mówienie, a po zagojeniu się tworzą blizny.

Takie nadżerki mogą zajmować cały obszar jamy ustnej, ale najczęściej atakują błonę śluzową policzków, warg, dna jamy ustnej, gardła i podniebienia miękkiego [1].

Powstawanie ran w jamie ustnej – zapobieganie

Podstawą zapobiegania ranom w obrębie jamy ustnej jest utrzymanie odpowiedniej higieny. Ważne jest [4]:

• szczotkowanie zębów dwa razy dziennie: rano i wieczorem, przez około 2 minuty;
• wieczorne nitkowanie zębów i płukanie jamy ustnej odpowiednim płynem;
• pamiętanie o szczotkowaniu języka;
• odbywanie regularnych wizyt kontrolnych u dentysty (średnio co pół roku);
• oczyszczanie zębów z nalotów w gabinecie stomatologicznym.

W przypadku osób z paradontozą należy stosować preparaty przeznaczone do pielęgnacji zębów i jamy ustnej pacjentów z tym schorzeniem. W razie pojawienia się aft lub innych bolesnych ran warto płukać jamę ustną ziołowymi naparami o właściwościach przeciwzapalnych (np. szałwią) lub sięgnąć po preparat na afty i nadżerki z apteki. Żel lub aerozol zawierają substancje ściągające, odkażające, przeciwbólowe i przyspieszające gojenie się zmian [5]. Dzięki temu rana goi się szybciej.

Jeśli powyższe metody nie pomogą, a bolesne ranki w jamie ustnej mają tendencję do nawrotów, należy skonsultować się z lekarzem. Zdarza się, że leczenie objawowe nie wystarcza, ponieważ konieczne jest poradzenie sobie z przyczyną dolegliwości (np. chorobą ogólnoustrojową).

Artykuł powstał przy współpracy z Bausch + Lomb

Bibliografia:

[1] Darczuk D., Gałecka-Wanatowicz D., Problemy stomatologiczne w POZ. Trudno gojące się owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej, 2019 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/medycynarodzinna/praktyka-kliniczna/218014,owrzodzenia-blony-sluzowej-jamy-ustnej (dostęp: 08.02.2024)).

[2] Scheff B., Marcinkowska A., Rola edukacji pacjentów w zakresie higieny protez ruchomych – opis przypadków, Protetyka Stomatologiczna 2018; 68(1): 95-100.

[3] Durska G., Przyczyny aft nawracających, 2014 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/lista/106807,przyczyny-nawracajacych-aft (dostęp: 08.02.2024)).

[4] Tomaszewska M., Higiena jamy ustnej dorosłych pacjentów, 2016 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/stomatologia/higiena-i-zabiegi-estetyczne/107909,higiena-jamy-ustnej-doroslych-pacjentow (dostęp: 08.02.2024)).

[5] Kuźnik M., Afty – przyczyny i leczenie, 2022 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/stomatologia/choroby-i-leczenie-przyzebia/295854,afty-przyczyny-i-leczenie (dostęp: 08.02.2024)).