Róża kutnerowata (Rosa tomentosa Smith), będąca jednym z przedstawicieli rodziny różowatych (Rosaceae Juss.), to gatunek krzewu występujący powszechnie w południowej i środkowej Europie.
Róża kutnerowata – charakterystyka ogólna
Omawiana roślina wyrasta w postaci rozłożystego krzewu, o łukowato wygiętych, zwisających gałęziach, którego wysokość może dochodzić do 2 metrów. Posiada mocne kolce o długości do 6 milimetrów, zaś nieparzysto-pierzaste, ciemnozielone liście zbudowane są z 5-7 eliptycznych lub owalnych listków. Listki mają piłkowane brzegi o dosyć dużych ząbkach, a ich długość wynosi od 2 do 4 centymetrów.
Dolna powierzchnia liści pokryta jest filcowatym, miękkim kutnerem, formowanym przez gęste włoski. Kwiaty najczęściej mają barwę jasnoróżową, lecz gama spotykanych kolorów rozciąga się od jasnoczerwonego do białego. Ich średnica wynosi od 4 do 5 centymetrów i najczęściej występują pojedynczo, lub ewentualnie w postaci niewielkich baldachów z 2 – 4 kwiatami.
Kwiaty osadzone są na względnie krótkich szypułkach, które pokryte są szczecinkami i trzoneczkowatymi gruczołami. Działki kielicha mają długość zbliżoną do długości płatków korony. Szyjka słupka jest owłosiona i krótka. Róża kutnerowata kwitnie w czerwcu i jest zapylana przez pszczoły. Rozwijający się następnie mięsisty owoc pozorny ma w przybliżeniu jeden centymetr długości i barwę czerwoną. Opisywany gatunek łatwo hybrydyzuje z innymi przedstawicielami swojego rodzaju.
Róża kutnerowata – występowanie oraz siedlisko
Róża kutnerowata występuje pospolicie na terenie całej Polski, poza skrajem północno-wschodnim, gdzie spotykany jest rzadziej. W górach dochodzi do wysokości nawet 1500 m n.p.m. Ulubione siedliska róży kutnerowatej to obrzeża lasów, przydroża, miedze i widne zarośla. Najlepiej czuje się w miejscach dobrze nasłonecznionych, chociaż toleruje również półcień. Nie lubi za to podmokłego podłoża.
Optymalne dla tego gatunku są gleby piaszczyste i wapienne, choć może wzrastać także na glebach gliniastych. Nasiona róży kutnerowatej kiełkują dopiero po dwóch latach od wysiania. Potrzebują one bowiem dwóch chłodnych okresów rozdzielonych okresem ciepłym, aby zarodek stał się w pełni dojrzały i jednocześnie doszło do redukcji okrywy nasiennej. Procesy te można nieco przyspieszyć, poprzez odpowiednie zabiegi pielęgnacyjne.
Jedna z możliwości obejmuje skaryfikację nasion, połączoną z ich inkubacją w wilgotnej ziemi torfowej, w temperaturze 27 – 32 stopni Celsjusza, przez 2 – 3 tygodnie. Do zakończenia procesu konieczna jest dalsza inkubacja nasion, w temperaturze obniżonej do mniej więcej 3 stopni Celsjusza, która powinna trwać 4 miesiące.
Róża kutnerowata – zastosowania
Róża kutnerowata nadaje się na roślinę ogrodową i jest stosunkowo łatwa w uprawie. Wykazuje ona zarówno walory ozdobne – posiada atrakcyjne kwiaty o intensywnej barwie, jak i użytkowe. Owoce omawianej rośliny są jadalne, zarówno w stanie surowym jak i po ugotowaniu. Są one bardzo bogatym źródłem witaminy C (kwasu askorbinowego). Miąższ owocu jest stosunkowo cienki, zaś tkwiące w jego wnętrzu nasiona są obfitym źródłem witaminy E (tokoferolu).
Mogą one zostać zmielone na proszek, który następnie można dodawać do różnych produktów spożywczych, jako suplement. Należy jednak koniecznie pamiętać o dokładnym usunięciu warstwy włosków otaczającej nasiona, leżącej tuż pod miąższem owocu. Te włoski są niejadalne, a po spożyciu mogą powodować podrażnienia błony śluzowej ust i dalszych odcinków przewodu pokarmowego.
Róża kutnerowata – właściwości lecznicze
Owoce róży kutnerowatej, podobnie jak u innych przedstawicieli tego rodzaju, są obfitym źródłem różnorodnych bioaktywnych substancji. Należą do nich witaminy (głównie C, A oraz E), składniki mineralne (takie jak magnez, wapń, potas, mangan, żelazo, krzem, selen oraz cynk), jak też rozmaite polifenole (np. flawonoidy). Witamina C jest niezbędna do wytwarzania przez organizm kolagenu, przez co poprawia wytrzymałość układu ruchu (chrząstki, ścięgna, więzadła, kości), jak i spowalnia proces starzenia się skóry.
Kwas askorbinowy wzmacnia także odporność, gdyż zwiększa zdolność białych krwinek do pochłaniania i niszczenia mikroorganizmów oraz wirusów. Ale przede wszystkim, witaminy C oraz E to ważne antyoksydanty, a więc substancje chroniące ludzkie komórki, przed wolnymi rodnikami. Wolne rodniki to bardzo reaktywne cząsteczki, które powstają wskutek przemian tlenu.
Uszkadzają one rozmaite struktury we wnętrzu żywych komórek: błony komórkowe, białka, a nawet DNA. Przez to przyspieszają proces starzenia się i wywołują rozmaite groźne choroby, włącznie z nowotworami. Podejrzewa się, że składniki owoców róży wykazują aktywność przeciwnowotworową. Prawdopodobnie, mogą one zapobiegać transformacji nowotworowej (a zatem wykazywać działanie chemoprewencyjne) lub hamować namnażanie się komórek nowotworu i, co za tym idzie, wzrost guza (działanie terapeutyczne).
Cechą szczególną róży jest fakt, iż jej owoce zawierają dużą ilość niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Te ostatnie wywierają mnóstwo korzystnych oddziaływań na organizm. Jedną z ważniejszych jest obniżanie stężenia „złego cholesterolu” (LDL) i jednocześnie podnoszenie stężenia „dobrego cholesterolu” (HDL).
