Sierpik barwierski (Serratula tinctoria L.) jest wieloletnią rośliną zielną, należącą do wielkiej rodziny astrowatych (Asteraceae Dum.). Występuje on powszechnie na większej części terytorium Europy i jest znanym źródłem żółtego barwnika do barwienia tkanin.
Sierpik barwierski – charakterystyka ogólna
Sierpik barwierski jest byliną, której wysokość może dochodzić nawet do jednego metra. Wzniesiona łodyga pozbawiona jest kolców i posiada płytkie podłużne bruzdy. W górnej części rozgałęzia się ona, zaś na końcach rozgałęzień rozwijają się kwiatostany w postaci niewielkich, wydłużonych koszyczków (o długości do 2 centymetrów), które zebrane są w tzw. baldachogrono.
Kwiaty tej rośliny są bardzo drobne (jak to zwykle bywa u astrowatych), posiadają formę rurkowatą i odznaczają się barwą czerwono-purpurową. Podobny, czerwonawy odcień posiadają dachówkowato ułożone łuski, okrywające od zewnątrz koszyczek. Kwiaty sierpika są jednopłciowe, zaś rośliny generalnie są dwupienne (to znaczy, że każda roślina posiada kwiaty wyłącznie jednej płci). Nie może więc dochodzić do zjawiska samozapylenia, zaś gdy plantator chce uzyskać nasiona, konieczna jest jednoczesna uprawa obok siebie osobników obydwu płci.
Kwiaty zapylane są przez różnorodne owady, między innymi przez pszczoły. Liście sierpika mogą prezentować bardzo zróżnicowane kształty oraz rozmiary. Mogą one być zarówno podzielone pierzasto, jak i niepodzielone, zaś ich brzegi odznaczają się ostrym ząbkowaniem. Ich ogólny zarys jest lancetowaty. Liście w dolnej części rośliny mogą być umieszczone na ogonkach, natomiast w części górnej znajdują się liście siedzące.
Sierpik barwierski – występowanie oraz siedlisko
Sierpik barwierski jest rośliną pojawiającą się zarówno w Polsce, jak i w całej Europie. W naszym kraju nie występuje on jedynie w wyższych położeniach górskich (powyżej 800 metrów nad poziomem morza). Stosunkowo trudno spotkać go także w północnej części naszego kraju. Ulubione siedliska tej rośliny to zasadniczo miejsca jasne oraz wilgotne, takie jak: bagna, podmokłe łąki, rowy, a także niezbyt gęste zarośla, jak również lasy liściaste.
Nie lubi on jednak zbyt dużego zacienienia. Sierpik lubi za to gleby gliniaste, jednakowoż może być uprawiany także na glebach piaszczystych lub ilastych. Odczyn pH gleby nie jest istotny, sierpik barwierski rośnie bowiem zarówno na podłożach kwaśnych, jak i obojętnych oraz zasadowych (a nawet silnie zasadowych). Sierpik jest zasadniczo rośliną odporną na mrozy, jednak w przypadku uprawy zaleca się wysiewać go w szklarni, najlepiej wczesną wiosną. Rośliny mogą być uprawiane w szklarni, aż do kolejnej wiosny, kiedy to powinny zostać przesadzone na zewnątrz.
Sierpik barwierski – zastosowania
Sierpik barwierski jest zielem najbardziej znanym z tego, że wytwarza się z niego barwniki służące np. do barwienia tkanin. Od tej właściwości wzięła zresztą początek nazwa opisywanej rośliny. Jest ona używana do tego celu od wielu wieków, w ostatnich zaś latach, wykorzystując nowoczesną aparaturę (przykładowo: wysokosprawną chromatografię cieczową i spektrometrię mas), zidentyfikowano szereg produkowanych przez nią związków barwnych: 3-O-metylokwercetynę, apigeninę, kwercetynę, kamferol, glikozydy luteoliny.
Wymienione barwniki mogą być ekstrahowane z materiału roślinnego (liści, łodyg i korzeni) przy użyciu alkoholowych roztworów wybranych kwasów. Otrzymywane barwniki mają zasadniczo kolor żółty, jednak poprzez dodawanie odpowiednich składników można otrzymywać rozmaite odcienie i barwy, od brunatno-czerwonej do zielonej. Barwniki otrzymywane z opisywanej tu rośliny stosuje się przede wszystkim do farbowania tkanin wełnianych. Ich zaletą jest duża trwałość, nie ma ryzyka, że szybko się spiorą.
Sierpik barwierski jest także obfitym źródłem związków zwanych ekdysteroidami. Ekdysteroidy to owadzie hormony, które regulują ich rozwój i przeobrażanie się. Roślinne ekdysteroidy (fitoekdysteroidy) to związki, przy pomocy których rośliny bronią się przed zjadającymi je insektami. Rozregulowują one działanie owadzich organizmów, zapobiegając rozrostowi szkodliwych populacji.
Istnieją jednak gatunki owadów odżywiających się liśćmi sierpika, które mogą być konsumowane także przez zwierzęta hodowlane, takie jak owce, bydło i konie. Liście tej rośliny uważane są za jadalne również dla ludzi i mogą być one ewentualnie spożywane po ugotowaniu.
Sierpik barwierski – właściwości lecznicze
Sierpik barwierski jest raczej rzadko stosowany w charakterze rośliny leczniczej i w związku z tym dosyć trudno jest znaleźć informacje na ten temat. Niemniej jednak, wzmianki o korzystnym działaniu preparatów z tej rośliny pojawiały się już w dziełach zielarzy sprzed kilku wieków. Od dawna istnieje opinia, iż roślina ta ma korzystne działanie na proces gojenia się ran najróżniejszych rodzajów.
Prawdopodobnie jej składniki pomagają w zatrzymaniu krwawienia z uszkodzonego obszaru ciała, czy też zmniejszają wysięk (działanie ściągające). Ziele oraz korzeń omawianej rośliny były czasem używane w medycynie ludowej do wspomagania gojenia się zwichnięć lub siniaków. Można też spotkać się z opinią, iż preparaty z sierpika barwierskiego (zarówno z korzenia jak i całej rośliny) mogą być użyteczne w leczeniu hemoroidów.
