Obrazki wschodnie (łac. Arum orientale) – jeden z gatunków roślin zielnych z rodziny obrazkowatych, w skład której wchodzi 29 rodzajów roślin. Spotkać je można w Makaronezji, na obszarze od rejonów Morza Śródziemnego do Chin, w Europie, a także (jako gatunki introdukowane) w Stanach Zjednoczonych (w stanach takich jak Oregon, Kalifornia, Illinois, Karolina Północna, Missouri i Waszyngton) oraz w Australii (w stanie Wiktoria). 15 rodzajów obrazków występuje w Azji i Europie – również w Polsce, gdzie natknąć się można na obrazki plamiste i podgatunek obrazków wschodnich – obrazki wschodnie typowe (łac. Arum orientale ssp. Orientale), które znajdują się pod ochroną. Są to rośliny wieloletnie, owadopylne.
Opis rodziny obrazków wschodnich
Rośliny przynależące do rodziny obrazkowatych osiągają zwykle wysokość 15-60 cm. Są to rośliny jednopienne. Ich kłącza są bulwiasto zgrubiałe, a liście najczęściej duże, błyszczące, mięsiste, o kształcie strzałkowatym do oszczepowego. Roślina wytwarza jeden lub dwa liście właściwe, które u nasady osłonięte są katafilami. Ogonki liści tworzą krótką bądź długą pochwę.
Roślina posiada kwiatostan typu kolbiastego, na którym występują kwiaty męskie i żeńskie. Kwiatostany wyrastają z pędów kwiatostanowych krótkich, niższych od ogonków liściowych (tak jest w przypadku tzw. gatunków „ukrytych”) albo długich, przewyższających liście (tzw. gatunki „flagowe”). Gatunki te różnią się między sobą sposobem rozrodu – gatunki „ukryte” przyciągają owady, wytwarzając wabiący je zapach, „flagowe” natomiast nie produkują żadnego aromatu.
Pochwa kwiatostanu zwinięta jest rurowato w dolnej części – tworzy podłużno-jajowatą komorę, która okrywa fragment kolby pokryty kwiatami płodnymi. W górnej części z kolei jest liściowata, jajowata lub podłużna. Otwiera się w czasie kwitnienia.
W kolbie kwiatostanu można wydzielić położony najniżej odcinek kwiatów żeńskich, położony wyżej odcinek kwiatów męskich oraz wyrostek, który znajduje się na samym szczycie. Wyrostek ten odpowiada za emitowanie zapachu i termogenezę podczas kwitnienia. Pomiędzy kwiatami obu płci oraz pomiędzy kwiatami męskimi i wyrostkiem znajdują się paski prątniczek.
Kwiaty męskie mają po 3-4 pręciki, są grube, ścięte, o kwadratowym kształcie, z odwrotnie jajowatymi pylnikami, które otwierają się przez jajowatą, pionową szczelinę. Zalążnie są podłużne i grube, o jednej komorze. Zawierają co najmniej sześć ortotropowych zalążków. Znamiona słupków są niemal kuliste, siedzące. W okresie kwitnienia wydzielają substancję przypominającą nektar.
Prątniczki są brodawkowate, grube u nasady. Na ich końcu znajduje się wyrostek o kształcie krótkim i szydłowatym bądź długim i nitkowatym.
Owoce są wielonasienne, odwrotnie jajowate, koloru od pomarańczowego do czerwonego – niedojrzałe, zielone owoce obrazków wschodnich z biegiem czasu zmieniają barwę przez pomarańczową na czerwoną z lekką domieszką pomarańczowego. Soczysta owocnia, kuliste nasiona, w których zarodek położony jest szczytowo.
Obrazki wschodnie – występowanie i pora kwitnienia
Rośłina występuje od Azji Środkowej po Europę Południowo-Wschodnią. W Polsce na pogórzach i w niskich położeniach górskich – czyli w wilgotnych lasach, sadach, łąkach i szczelinach skalnych, głównie na południu kraju: w Beskidzie Niskim, Pogórzu Przemyskim, Pogórzach: Strzyżowskim, Gorlickim, Ciężkowickim, na Dolnym Śląsku oraz w okolicach wymienionych terenów. Wymaga stanowiska cienistego lub częściowo cienistego, gleby żyznej i przepuszczalnej, stale wilgotnej, ale nie podmokłej. Okres kwitnienia przypada na kwiecień-maj.
Obrazki wschodnie – właściwości i zastosowanie
Większość gatunków roślin z tej rodziny jest trująca.
Stanowią oryginalny wybór do ogrodów egzotycznych, cienistych i naturalistycznych. Obrazki rosną w kępach, ich ozdobą jest ulistnienie oraz kwitnące owocostany – w przypadku obrazków wschodnich są one jaskrawoczerwone.
Obrazki wschodnie – skąd wzięła się nazwa?
W XIX wieku nazwami zwyczajowymi najpowszechniejszego gatunku z rodziny obrazków, obrazków plamistych, były „obrazki wielkie”, „Aronowa broda”, „wiele złego” oraz „głowy świętego Jana”. Pochodzenie nazwy rodzaju nie jest jednak znane, ale pewne jest, że w zapiskach pojawiła się ona już w XV wieku w traktatach lekarskich, a także w 1532 roku w „De Herbarum Virtutibus” Szymona z Łowicza.
Obrazki wschodnie – właściwości lecznicze i sposób użycia
Właściwości obrazków wschodnich nie zostały sprecyzowane. Wiadomo, że substancje zawarte w bulwach krewniaka obrazków wschodnich – obrazków plamistych – uważa się za mające działanie moczopędne, antyreumatyczne, napotne, przeciwkaszlowe, silnie przeczyszczające i przeciwrobacze, właściwości obrazków wschodnich nie są jednak jasno określone.
Bulwy niektórych roślin z rodziny obrazków używane były dawniej do prania – ze względu na występujące w nich saponiny, które powodowały powstawanie piany.
Jako ciekawostkę dodać można, że obrazki plamiste bywały kiedyś kładzione w łóżeczkach niemowląt, by ochronić je przed działaniem złych mocy.
