Starzec Jakubek (łac. Senecio jacobaea) to niezwykła roślina, która intryguje już swoją nazwą. Ale to nie wszystko, gdyż ta roślina od wieków stosowana była przez ludowych znachorów do leczenia wielu chorób i schorzeń. Choć ostatnio starzec jakubek stracił na swoim znaczeniu w ziołolecznictwie, nadal wielu zielarzy poleca ja w swoich recepturach.
Nazwa starca jakubka według podań ludowych wywodzi się z faktu, że pełne kwitnienie tej niezwykłej rośliny przypada właśnie 25 lipca. Jest to dzień poświęcony świętemu Jakubowi – Apostołowi.
Starzec jakubek – występowanie i charakterystyka
Starzec jakubek jest rośliną pospolitą, w Polsce występuje powszechnie. Jest gatunkiem z rodziny astrowatych. Występuje w całej Europie, w znacznej części Azji, a także w Afryce Północnej: w Maroko, Algierii czy Tunezji. Masowo porasta pola, nieużytki i łąki. Starzec jakubek powszechnie występuje na terenach podmokłych, na brzegach rzek i jezior. Nie ma praktycznie żadnych wymagań glebowych. Dobrze przyjmuje się zarówno na ziemiach piaszczystych i gliniastych – podmokłych. Pomiędzy botanikami od dawna trwa spór co do nazewnictwa i zaklasyfikowania starca jakubka. Na przykład wydawnictwo pt. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski zaleca stosowanie łacińskiej nazwy Senecio jacobaea, jednak według najnowszych ujęć taksonomii zaleca się używanie nazwy Jacobaea vulgaris Gaertn.
Starzec jakubek charakteryzuje się wysoką łodygą, osiągającą nawet 120 cm wysokości. Łodyga zazwyczaj rozgałęzia się tworząc nagie lub wełnisto owłosione długie pędy. Liście są lirowate i pierzastodzielne – ich odcinki odstają od łodyg niemal pod kątem prostym. Kwiaty tworzą jaskrawo żółte efektowne koszyczki, które formowane są w podbaldachy. Koszyczki kwiatowe mają średnicę około 1,5 do 2,5 cm. Tak zwany puch kielichowy starca jakubka jest nawet dwa razy dłuższy od owocu i łatwo odpada.
Starzec jakubek – właściwości lecznicze
W medycynie naturalnej od wielu wieków wykorzystywano głównie trzy gatunki starców: starzec jakubek Senecio jacobaea L. i starzec zwyczajny – Senecio vulgaris Linne i starzec szerokolistny – Senecio plathyphyllus DC dziś podzielony na dwa różne gatunki. Starzec jakubek cieszył się dużym uznaniem znachorów i ludowych medyków, ze względu na jego silne działanie rozkurczowe. Zwykle bardzo często dodawano go do ziołowych nalewek i leczono takie schorzenia jak:
- kolki żołądkowe
- skurcze jelit
- nadciśnienie
Od wieków zalecano go kobietom jako znakomity środek powstrzymujący nadmierne krwawienia miesiączkowe. Przeciwdziałający skurczom jelit, a także obniżający ciśnienie krwi. Powszechnie chwalono jako środek moczopędny i pobudzający właściwe czynności wątroby. Był pospolitym składnikiem ludowych nalewek przygotowanych przez większość polskich zielarzy. Ze względu na powszechność występowania zbierano go masowo w okresie kwitnienia – latem, w lipcu i sierpniu.
Starzec jakubek – czy można się zatruć?
Jednak rozwój nowoczesnej medycyny naukowej spowodował, że zachwyt towarzyszący leczniczym właściwościom roślinom z gatunku starca jakubka stopniowo zmniejszał się i stygł. Okazuje się bowiem, że roślina ta ma dość silne właściwości toksyczne. Z tego powodu jest bardzo niebezpieczna dla zwierząt hodowlanych: koni i kuców. Spożywana przez te zwierzęta w dużych ilościach może nawet doprowadzić do śmierci zwierzęcia.
Co jest przyczyną takich zaskakujących właściwości starca jakubka? Odpowiedzialne są za to substancje występujące w znacznych ilościach w liściach kwiatach starców – alkaloidy pirolizydynowe. Związki te są niestety bardzo niebezpieczne. Już w 1920 roku doniesiono, że są to związki działające mutagennie, kancerogennie i hepatotoksycznie. Potwierdzono to doświadczalnie przeprowadzając wyczerpujące badania na zwierzętach, używając czystych form alkaloidów.
Alkaloidy występują jednak dość powszechnie. Ich związki zawierają bowiem tak znane zioła jak: żywokost, lepiężnik, podbiał, żmijowiec, ogórecznik czy farbownik. Jednak w przypadku tych roślin stężenie alkaloidów jest nieznaczne, natomiast w przypadku starców, w tym starca jakubka – bardzo duże. Dlatego dziś zaleca się używanie ekstraktów uzyskiwanych z liści i kwiatów starca jakubka tylko do krótkotrwałych kuracji. W przypadku leczenia chorób przewlekłych, które wymagają wielomiesięcznej kuracji, trzeba raczej go unikać, ze względu na działanie mogące mieć zgubny wpływ na wątrobę.
Starzec jakubek – zastosowanie praktyczne
Starzec jakubek może być z powodzeniem stosowany jako składnik nalewek sporządzonych na bazie spirytusu. Zaleca się dawkowanie około 40 kropli – trzy razy dziennie. Można również sporządzać napar z ziela świeżego, nie suszonego. Należy użyć około 30 gramów surowca na szklankę wrzątku. Można również stosować susz – wtedy proporcję należy zmienić, wystarczy 10-15 gramów na szklankę wrzątku. Pić należy dwa razy dziennie po szklance.
Starzec jakubek – przeciwwskazania
W żadnym wypadku nie należy podawać kobietom w ciąży lub matkom karmiącym. Nawet niewielka dawka wyciągu ze starca jakubka jest bardzo niebezpieczna dla małych zwierząt domowych – psów, kotów. Może stanowić dla nich nawet śmiertelne zagrożenie.
