Starzec zwyczajny (Senecio vulgaris L.), zwany również jako starzec pospolity. Roślina występuje na wszystkich kontynentach, poza Antarktydą. W Polsce bardzo popularny na obszarze całego kraju – W Tatrach rośnie do wysokości 1500 m n.p.m. Jego rodzinnym obszarem występowania jest znaczna cześć Azji i Afryki Północnej oraz śródziemnomorska Europa. Gatunek zawleczony w inne części świata.
Starzec zwyczajny zasiedla stanowiska wilgotne, jasne, próchnicze, gliniaste. W naturalnym środowisku najczęściej spotykany na polanach leśnych, nieużytkach, przydrożach, zaroślach, wysypiskach, gruzowiskach, szczelinach murów, ogrodach i polach jako chwast (głównie w uprawach buraków, roślin strączkowych i kukurydzy). W rodzinnym obszarze swojego występowania rośnie na wydmach i na wybrzeżach.
Starzec zwyczajny – opis
Roślina jednoroczna lub dwuletnia. Starzec zwyczajny kwitnie, wiąże nasiona i rozsiewa się przez cały rok, nawet zimą gdy nie ma śniegu. Zapylany głównie przez much i osy, które zbierają pyłek. Nie wytwarza nektaru. Roślina wiatrosiewna. Przez jego długi okres wegetacji oraz ogromną ilość pobieranych substancji odżywczych z ziemi jest bardzo konkurencyjny i szkodliwy dla roślin uprawnych.
Starzec dorasta do wys. ok. 10 – 40 cm. Ma palowy, rozgałęziony system korzeniowy. U podstawy wyrastają lekko okrągłe, nagie lub pokryte włoskami pędy, które są wzniesione lub delikatnie pokładające się na ziemi. Zazwyczaj mają zieloną barwę, lecz w dolnej części mogą być brudno czerwone. Na całej długości łodyg rozwijają się skrętolegle liście. Dolne są krótkoogonkowe, pierzastowcinane, które maleją ku nasadzie. Są nierówno ząbkowane i zamierają podczas kwitnienia. Wyższe liście swoją uszkowatą nasadą obejmują łodygę. Mają ciemnozielony kolor, wyraźnie zaznaczone unerwienie główne i nieregularnie, mocno powcinaną blaszkę liściową.
Ich powierzchnia najczęściej jest owłosiona, jednak zdarzają się osobniki z gładkimi liśćmi. Przez większą część roku na szczytach łodyg rozwijają kwiaty zebrane w wiechowate, rozgałęzione kwiatostany (od II do XI, a w łagodne zimy nawet przez cały rok). Kwiaty tworzą koszyczki o średnicy do 4 mm. W nasadzie koszyczków jest około 9-10 pokrywek (rodzaj listków u podstawy kwiatostanu). Okrywę koszyczków tworzy 20-21 listków w jednym szeregu. Są one równowąskie, błoniasto obrzeżone, o ciemnej górnej części i z pęczkiem włosków na szczycie.
Pojedynczy kwiaty jest wyłącznie rurkowaty, żółty, obupłciowy o 5-łatkowej koronie, 5 pręcikach i jednym, dolnym i jednokomorowym słupku. Kwiaty nie tworzą płatków korony ani kwiatów języczkowych (czasami występują na obrzeżu koszyczków- 8 krótkich i zwiniętych). Owoce są wąskie i szarobrunatne. Owłosione niełupki o długości do 2,5 mm. Mają biały puch kielichowy, który złożony jest z pojedynczych włosków o długości do 6mm. Jedna roślina potrafi wytworzyć między 1 a 6 tysięcy nasion.
Starzec zwyczajny – szkodliwość
Starzec zwyczajny to roślina trująca. Substancje toksyczne, które znajdują się w jego tkankach to min.: enecjonina, senecyna, kwercetyna, kwas fumarowy, alkaloid pyrralizydyny. Mogą prowadzić do zaburzeń pracy układu pokarmowego oraz uszkodzeń organów wewnętrznych, min.: wątroby i trzustki. Przez zawarte w starcu toksyny staje się on groźnym chwastem dla zwierząt hodowlanych.
Na pastwiskach jednak rzadko dochodzi do zatruć, ponieważ ma silny aromat i nieprzyjemny smak, dzięki czemu zwierzęta omijają go. W stanie suszonym toksyny są również aktywne i gdy siano lub pasza są zanieczyszczone dochodzi do zatrucia. Jednak pierwsze objawy widać po paru tygodniach podawania zanieczyszczonego pokarmu. Starzec zwyczajny jest trujący również dla ludzi. Zawarte w nim substancje mają działanie mutagenne, kancerogenne i hepatotoksyczne.
Starzec zwyczajny jest trudną do zwalczania rośliną (długi okres wegetacji). Ponieważ na polach powoduje duże straty (zabiera uprawianym rośliną wodę, substancje pokarmowe, zacienia i głuszy siewki), zwalcza się go poprzez bronowanie pól, podorywkę po zbiorze plonów, niszczenie chwastów na nieużytkach, rowach i terenach przyległych do pół oraz stosowanie płodozmianu, można też usuwać ręcznie przed kwitnieniem.
Przy stosowaniu kompostu lub obornika należy pamiętać żeby był mocno przefermentowany. Jeśli pojawia się w dużych ilościach trzeba go zwalczyć chemicznie. Jest bardzo dużo preparatów przeznaczonych do zwalczania starca pospolitego. Trzeba jednak pamiętać, by stosować je zgodnie z zalecaniami producenta i w odpowiedniej fazie rozwoju, zarówno starca zwyczajnego i rośliny użytkowej.
Starzec zwyczajny – zastosowanie
Starzec zwyczajny dziś jest uważany za trudny do zwalczenia i szkodliwy chwat. Jednak dawniej stosowano go w medycynie ludowej. Uważano, że zwalczy pasożyty w przewodzie pokarmowym. Zastosowanie miał jako środek na kolki, środek, który zmniejsza krwawienie miesiączkowe oraz ułatwia wydalanie złogów z pęcherzyka żółciowego i układu wydalniczego. Zewnętrznie stosowano do leczenia wyprysków i jako środek przyspieszający gojenie ran. Starzec zwyczajny stracił znaczenie w lecznictwie gdy odkryto w nim właściwości trujące i odradza się stosowanie go w celach leczniczych.
