Goryczka krzyżowa (łac. Gentiana cruciata L) rośnie do 0,4 m. Zakres jej występowania – od Europy do Azji. W Polsce występuje na całym obszarze kraju. Liście naprzemianległe, duże, o kształcie jajowatym i podłużnym. Łodyga wzniesiona gruba, prosta, nierozgałęziająca się, dochodzi do wysokości 10-50 cm. Pod ziemią kłącze.
Owoc prawie siedzące torebki zawierające gładkie, podłużne nasiona bez skrzydełek. Kwiaty kwitną od lipca do października i są hermafrodytą (mają zarówno narządy płci męskiej jak i żeńskiej), zapylane przez trzmiele, motyle. Goryczka krzyżowa preferuje gleby: piaszczyste, gliniaste o dobrym odwodnieniu. Odpowiednie gleby pH: kwasowe, neutralne i zasadowe (alkaliczne). Może rosnąć w półcieniu (lekkie lasy) lub bez cienia.
Goryczka krzyżowa – właściwości lecznicze
Badanie fitochemiczne w odniesieniu do goryczki krzyżowej doprowadzony do określenia wielu wtórnych metabolitów. Glikozydy sekretidoidalne i niidoidowe, takie jak gentiopirozyd, ksantony, alkaloid monoterpenowy; polifenol i flawony są składnikami, które wykazały działania farmakologiczne.
Goryczka krzyżowa należy do rodziny goryczkowatych i posiada takie właściwości jak: tonizujące, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne, antyseptyczne, chłodzące, moczopędne. A także antywirusowe, przeciwutleniające, przeciwnowotworowe, przeciwpasożytnicze oraz immunogenne.
Korzeń goryczki krzyżowej jest stosowany, jako gorzki tonik. Jest również stosowany w leczeniu chrypy i bólów gardła. Korzeń goryczki ma długą historię stosowania, jako zioło w leczeniu zaburzeń trawiennych i jest składnikiem wielu leków. Jest szczególnie przydatny w stanach wyczerpania z powodu przewlekłej choroby, we wszystkich przypadkach osłabienia, słabości układu pokarmowego i braku apetytu.
Jest to jeden z najlepszych wzmacniaczy systemu ludzkiego, stymulujący wątrobę, pęcherzyk żółciowy i układ pokarmowy. Ponadto jest znakomitym tonikiem, który łączy się ze środkiem przeciwwymiotnym, aby zapobiec jego wyniszczającym efektom.
Preparaty z goryczki krzyżowej przyjmuje się wewnętrznie w leczeniu dolegliwości wątroby, niestrawności, infekcji żołądkowych i anoreksji. Nie zaleca się stosowania preparatu u pacjentów z wrzodami żołądka i dwunastnicy. Korzeń zbierano jesienią i suszono do późniejszego użycia. Jest dość prawdopodobne, że korzenie roślin, które nie kwitły, są najbogatsze w środki lecznicze.
Goryczka krzyżowa – zastosowanie
W tradycyjnym leczeniu istnieją wyjątkowe preparaty z goryczki skuteczne w niwelowaniu pewnych zaburzeń, takich jak:
- Krwawienie miesiączkowe
- Gorączka
- Bóle brzucha
- Zaparcia
- Zespół zaburzonego wchłaniania
- Zapalenie spojówek
- Bielactwo
- Zatrucia jadem zwierząt
- Urazy
- Zakażone rany
- Ból i obrzęk wątroby, śledziony, żołądka
- Zaburzenia dróg żółciowych
- Anoreksja
- Niedoczynność ślinianek
- Bóle mięśni.
Leczenie zatrzymania moczu, zaburzeń menstruacji, wątroby i śledziony oraz detoksykacji trucizn zwierzęcych są głównymi i wspólnymi właściwościami tej rośliny. Stosowanie ekstraktu goryczkowego przygotowanego przez zmielenie rozdrobnionego korzenia i połączenia z wodą było korzystne w leczeniu stanów zapalnych i obrzęku wątroby, śledziony, żołądka, osłabienia mięśni i zwichnięć A także do leczenia braku miesiączki i zatrzymania moczu.
Połączenie korzenia z octem było korzystne do zastosowania po ugryzieniach żmii i skorpiona, a także do leczenia ran, stanów zapalnych i zakażeń rany, był również stosowany w leczeniu bielactwa.
Goryczka krzyżowa
W celu ograniczenia krwawienia podczas miesiączki wykorzystywane były korzenie goryczki krzyżowej i liście lawsonii bezbronnej. Był on również skuteczny w zaburzeniach mięśniowo-szkieletowych i skręceniach kończyn.
Znaczna liczba osób z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby poszukuje pomocy wśród leków uzupełniających i alternatywnych. Wśród najlepszych chińskich preparatów ziołowych zalecanych w leczeniu przewlekłego zapalenia wątroby najbardziej rozpowszechnione były preparaty składające się z goryczki krzyżowej i innych roślin.
W badaniu na temat leczenia zapalenia wątroby typu A z innymi lekami, wysoka dawka chińskiego preparatu ziołowego między innymi z goryczką, zapewnia ochronę przed martwicą komórek wątrobowych. Według wielu zielarzy goryczka krzyżowa jest jedną z roślin leczniczych, która działa na niedrożność wątroby.
W niektórych stanach chorobowych skóry powszechnie stosuje się terapie komplementarne i alternatywne. W chińskiej medycynie ziołowej roślinę tą stosuje się do leczenia bielactw. Liczba pacjentów z ciężkim atopowym zapaleniem skóry była leczona lekami ziołowymi. Przyjmowanie leków roślinnych na bazie goryczki oraz innych, było skuteczne w zmniejszaniu rumienia, świądu i wysięków w atopowym zapaleniu skóry.
W medycynie tradycyjnej we Włoszech, macerowane korzenie ziołowe goryczki w alkoholu były stosowane zewnętrznie przeciw reumatyzmowi, chore miejsca, należy pocierać przygotowanym preparatem.
Produkty ziołowe pochodzące z korzenia goryczki krzyżowej są bardzo skuteczne w poprawie apetytu. Istnieją dwa mechanizmy farmakologiczne, w wyniku, których gorycz zioła wpływa na trawienie. Hipoteza polega na tym, że gorzkie substancje przechodzą do specjalnej grupy komórek kory mózgowej i pobudzają napięcie nerwu błędnego zarówno do gruczołu ślinowego, jak i do żołądka.
Gorycz działa bezpośrednio na błonę śluzową górnej części przewodu pokarmowego, a zwłaszcza na receptory gorzkie do uwolnienia śliny i soków żołądkowych. Ostatnia hipoteza jest poparta niedawnymi badaniami, że w żołądku, dwunastnicy, jelicie występują soki gorzkie, kwaśne, słodkie, które są receptorami smaku.
Działania przeciwzapalne i przeciwnowotworowe kilku glikozydowidów i flawonoidów zawartych w goryczce zostały niedawno udowodnione. Wyciąg z korzenia wykazywał znaczną aktywność przeciwutleniającą, działanie to związane jest z zawartością flawonoidów w roślinie. Wyciąg z korzenia hamował wzrost komórek nowotworowych w linii komórkowej poprzez indukcję zatrzymania cyklu komórkowego.
Goryczka krzyżowa – sposoby użycia
Goryczka krzyżowa – wywar
Jedną łyżkę suszonego korzenia goryczki krzyżowej zalać szklanką wody, przykryć naczynie i gotować przez 10 minut. Po czym pozostawić wywar do wystudzenia, przecedzić i spożywać (najlepiej przed jedzeniem). Można używać również zewnętrznie do przemywania ran, kompresów, opatrunków.
Goryczka krzyżowa – winko
Można przygotować z kilku składników. Poza goryczką, warto dla poprawy smaku dodać anyż i tatarak w równych porcjach po 15 gram. Zioła zalać czerwonym, wytrawnym winem, odstawić na dwa tygodnie. Po czym przecedzić i spożywać przed jedzeniem po jednej łyżce. Doskonale sprawdzi się w problemach trawiennych, wątrobowych, zaparciach i przy braku łaknienia.
