Kosaciec żółty, irys (Iris pseudacorus L.) – gatunek byliny z rodziny kosaćcowatych. Występuje dziko w północno-zachodniej Afryce, całej Europie i tych rejonach Azji, gdzie panuje klimat umiarkowany. Jako efemerofit, czyli obcy gatunek, przypadkowo zawleczony, rośnie także w Australii, Nowej Zelandii, Kanadzie i USA oraz w południowej części Ameryki Południowej. W Polsce jest gatunkiem pospolitym, bardzo popularnym.
Kosaciec żółty – morfologia
Do cech charakterystycznych kosaćca żółtego zaliczają się: wyprostowana, sztywna łodyga, dorastająca do wysokości 100 cm. Pod ziemią znajduje się grube, rozgałęzione i mięsiste kłącze. Ma wąskie, długie liście w żywozielonym kolorze, których pozbywa się w okresie zimowym.
Szerokość liści sięga 3 cm, a ich długość, podobnie jak łodyga, dorasta do 1 m. Swoją nazwę zawdzięcza jaskrawożółtym kwiatom, które wyrastają na długich szypułkach. Nasiona są obustronnie spłaszczone i mają wielkość około 7 mm. Uzyskanie kwiatów z nasion może zająć nawet kilka lat. Tak wysiane rośliny wschodzą nierówno i w różnych odstępach czasowych.
Kosaciec żółty – występowanie
Kosaciec żółty zamieszkuje siedliska o dużej wilgotności gleby i powietrza. Występuje na glebach bardzo wilgotnych, torfowych, często z wodą stojącą lub płynącą. Rośnie również na podłożu piaszczysto – mulistym nad jeziorami, starorzeczami, gliniankami, stawami, rowami i w nieczynnych dopływach. Preferuje żyzne gleby o kwaśnym odczynie. Jest mrozoodporny, znosi duże nasłonecznienie oraz stanowiska zacienione. Łatwo przystosowuje się do istniejących warunków, nie jest wymagający i trudny w uprawie.
Wydaje kwiaty od maja do lipca. Kwiaty są duże (wysokość 5-15 cm i średnicy 5-18 cm). Chętnie sadzony w ogrodach ze względu na walory estetyczne i możliwość zasiedlenia podmokłych miejsc. Poza sezonem kwitnienia można go rozmnożyć poprzez podział kłącza i rozsadzenie na kolejne stanowiska. Zimą wycina się nadziemne części rośliny. Może występować w innych wariantach kolorystycznych.
Od starożytności używany jako roślina lecznicza. Wykazuje działanie przeciwzapalne, wymiotne i rozwalniające. Jest trujący, stąd nie stosuje się go w oficjalnym lecznictwie, ale w medycynie ludowej wciąż jest chętnie używany. Zarówno kłącze, jak i kwiaty kosaćca żółtego mają właściwości lecznicze i przeciwbakteryjne. Kosaciec żółty wykazuje działanie moczopędne (stosowany w chorobach nerek oraz przy zapaleniu pęcherza moczowego). Wykorzystywany również w leczeniu przeziębień i kaszlu – ma właściwości wykrztuśne i powlekające, powoduje zwiększenie wydzielania śluzu. Choć jego działanie nie jest w tym zakresie potwierdzone, w medycynie ludowej służył także jako środek uspokajający i usypiający.
Kosaciec żółty – zastosowanie i sposób użycia
Podstawą zastosowania kosaćca żółtego, jest odpowiednie spreparowanie materiału. Kłącza powinno się suszyć w temperaturze 40-50 stopni Celsjusza, a kwiaty w temperaturze 20-30 stopni C. Długotrwałe suszenie i dopływ światła niekorzystnie wpływają na skład surowca pozyskanego z kosaćca i obniżają jego wartość leczniczą.
Kosaciec żółty -napar
1 łyżka naparu z kwiatu na 1 szklankę wrzątku lub gorącego mleka z miodem i słodkim syropem, np. klonowym lub z agawy ma działanie wykrztuśne, napotne, działa przeciwgorączkowo, moczopędnie i uspokajająco. Należy bardzo uważać ze spożyciem kosaćca, ponieważ jego przedawkowanie grozi silnym zatruciem organizmu.
Kosaciec żółty – odwar
Z przygotowanych, osuszonych kłączy można przygotować również odwar. Ma działanie przeciwdrobnoustrojowe, pobudza miesiączkowanie, jeśli są z nim kłopoty, a także zadziała wspomagająco na wydzielanie śluzu i oczyszczanie dróg oddechowych. Odwar działa przeciwkaszlowo, zmniejsza ból, uspokaja, działa rozkurczowo na mięśnie przewodu pokarmowego. Alkoholowy wyciąg z kłączy wspomaga proces odtruwania organizmu, pobudza wydzielanie żółci i soku trzustkowego. Ponadto działa ochronnie na wątrobę, może być stosowany przy zapaleniu stawów, ponieważ oddziałuje na tkankę łączną właściwą i mięśniową.
Wykonanie odwaru jest bardzo proste: 2 g surowca należy zalać szklanką wody i gotować na wolnym ogniu przez dwadzieścia minut pod przykryciem. Po tym czasie przecedzić i podzielić na porcje (powinno wystarczyć na cztery) i wypić w ciągu jednego dnia.
Inne możliwe zastosowania odwaru to: okłady, przemywanie skóry, płukanki i wspomaganie leczenia AZS (atopowego zapalenia skóry)
Kosaciec żółty – forma sproszkowana
Kolejną postacią, w jakiej można wykorzystywać kosaciec żółty, jest sproszkowanie. Sproszkowane (uprzednio wysuszone) kłącze służy do wyrobu różnego rodzaju zasypek na skórę. W połączeniu z innymi składnikami nabiera konkretnych właściwości. Np. z tlenkiem cynku, tlenkiem magnezu, skrobią, węglanem wapnia, sproszkowanym liściem babki i korzeniem żywokostu, przyspieszy gojenie stanów zapalnych skóry. Leczy trudno gojące rany, wypryski oraz owrzodzenia skóry.
Sproszkowane kłącze znajduje zastosowanie w stanach zapalnych dziąseł – wystarczy dodać odrobinę do środków służących do mycia zębów. Wysuszone i starte kłącze kosaćca żółtego zabija nieprzyjemny zapach potu, jeśli stosuje się go jak talk.
