Powojnik pnący (łac. Clematis vitalba L.) to gatunek z rodziny jaskrowatych. Rośnie w stanie dzikim w wielu miejscach Europy, w Azji oraz w Afryce Północnej. W Polsce można go znaleźć w całym kraju jednak największe jego skupiska występują na zachodzie kraju, na Śląsku oraz w dolinie Wisły. Jako miejsce do życia wybiera sobie doliny rzek, wąwozy, zakrzaczone miejsca oraz lasy łęgowe. Rośnie na kamienistych zboczach gór, w warunkach niesprzyjających rozwojowi innych roślin. Jest odporny na suszę, mróz i szkodniki. W Polsce powojnik pnący jest również uprawiany, głównie jako roślina podporowa i ozdobna, rzadziej jako surowiec lekarski.
Powojnik pnący jest łatwy w uprawie. Można go uprawiać z nasion lub z sadzonek. Nie ma wygórowanych wymagań, rośnie szybko, a jego pnącza dorastają do 10 metrów. Kwitnienie powojnika rozpoczyna się w drugim lub trzecim roku po posadzeniu i przypada na okres czerwca i lipca. Owoce powojnika tzw. niełupki utrzymują się na roślinie nawet przez całą zimę. Powojnik ma właściwości trujące, jednak używany w niewielkich ilościach wykazuje działanie terapeutyczne.
Powojnik pnący – właściwości i działanie surowca zielarskiego
Surowcem leczniczym jest cała roślina. Zbiór rozpoczyna się na początku kwietnia i poddaje suszeniu, w wentylowanym, suchym pomieszczeniu. Wysuszony surowiec może być wykorzystywany w celach leczniczych. W składzie liści, pędów i kwiatów powojnika możemy znaleźć saponiny, glikozydy, kwasy organiczne, sole mineralne i śluzy.
Dzięki takiemu składowi powojnik pnący może poszczycić się właściwościami bakteriobójczymi, przeciwgrzybicznymi i przeciwzapalnymi. Posiada też właściwości moczopędne, przeczyszczające i napotne. Przyspiesza gojenie ran, rozgrzewa i uśmierza ból, dlatego stosowany był przez medycynę ludową jako środek w chorobach reumatycznych.
Zastosowanie powojnika pnącego
Obecnie powojnik pnący uprawiany jest głównie jako roślina ozdobna. Wykorzystuje się jej szybki wzrost oraz wytrzymałość na niekorzystne warunki pogodowe, jako element dekoracyjny, zakrywający mury lub miejsca, które chcemy ukryć. Nadaje się do ogrodu przydomowego, ale też do parku. Ze względu na niewielkie wymagania glebowe oraz możliwość rozwoju w warunkach słonecznych, jak i cienistych może rosnąć niemal wszędzie. Trzeba tylko zapewnić mu przestrzeń, aby nie otaczał pędami innych roślin, chyba że naszym celem jest uzyskanie takiego właśnie efektu dekoracyjnego.
Drugim zastosowaniem powojnika jest jego zastosowanie lecznicze. W medycynie ludowej wykorzystuje się zarówno kwiaty, jak i liście powojnika. Kiedyś uważany był za panaceum na takie choroby jak malaria, czy choroby przenoszone drogą płciową. Wykorzystywano go do leczenia świerzbu oraz chorób układu moczowego, stanów zapalnych pęcherza moczowego oraz gruczolaka gruczołu krokowego.
Nadal stosowany jest do leczenia bólów głowy, szczególnie pochodzenia migrenowego. Zewnętrznie stosuje się powojnik pnący w formie okładów z papki z ziela, w stanach zapalnych stawów, mięśni, ścięgien, w bólach reumatycznych i nerwobólach. Wykorzystywany też w leczeniu choroby wrzodowej. Przymoczki nasączone odwarem z ziela wykorzystuje się w owrzodzeniach, źle gojących się i ropiejących ranach, w liszajach, egzemach, uporczywych wysypkach oraz w grzybicach skóry.
Powojnik pnący – sposób użycia
W ziołolecznictwie ziele powojnika pnącego wykorzystuje się na różne sposoby. Przygotowuje się z niego napary i nalewki, wykorzystuje do przygotowywania przymoczków oraz okładów w formie kataplazmów.
Z liści powojnika pnącego przygotowuje się napar leczniczy stosowany wewnętrznie, do picia oraz zewnętrznie w formie okładów. Aby przygotować napar, należy łyżkę zmielonych, suszonych liści zalać dwoma szklankami wody i zaparzać przez godzinę. Następnie przecedzić i używać zewnętrznie w przypadkach chorób skóry.
Nalewka z kwiatów przygotowuje się podobnie, tylko że suszone kwiaty i rozdrobnione świeże liście razem zalewa się wrzątkiem, zaparza przez kwadrans, a następnie przecedza i pije cztery razy dziennie po łyżce.
Nalewkę z owoców powojnika pnącego przygotowuje się z jednej części owoców i dziesięciu części wódki, które odstawia się na dwa tygodnie do naciągnięcia. Następnie płyn przecedza się i spożywa po 10 kropli rano i wieczorem przed snem.
Powyższe receptury przytoczone są w celach informacyjnych, jednak z uwagi na właściwości powojnika pnącego i jego lekko trujących właściwości, niewłaściwe wykonanie i stosowanie może prowadzić do zatrucia. Dlatego najlepiej napary i nalewki zlecać do sporządzenia aptekom lub kupować już gotowe preparaty, przynajmniej te do użycia wewnętrznego.
W sklepach zielarskich można zakupić powojnik pnący w nalewki, dozowanej w kroplach, jako środek wspomagający. Również niektóre apteki, prowadzą sprzedaż leków homeopatycznych, wśród których znajdują się kropelki na uspokojenie, mające w swym składzie między innymi wyciąg z powojnika pnącego.
W przypadku podjęcia kuracji roślinami leczniczym należy zachować ostrożność i ściśle przestrzegać zaleceń, dotyczących ich zastosowania, ponieważ to, co w małych ilościach pomaga, w większych może zaszkodzić.
