Przestęp biały (łac. Bryonia alba L.) to wieloletnia bylina, która występuje w różnych regionach Europy, także w Polsce, w stanie dzikim. Upodobała sobie wilgotne zarośla, płoty i inne miejsca, gdzie może się oprzeć. Posiada długą, pnącą łodygę, której długość może dochodzić do 4 metrów, dlatego potrzebuje podparcia. Tworzą aromatyczne, żółtawobiałe kwiaty, dlatego bywa wykorzystywana jako roślina ozdobna. Owocem przestępu są czarne jagody, jednak właściwości lecznicze posiada gruby, bulwiasty korzeń, wewnątrz biały lub jasnożółty.
Przestęp biały – właściwości
Surowcem leczniczym jest korzeń, który wykopuje się na wiosnę, przed okresem kwitnienia rośliny. Po oczyszczeniu korzeń rozcina się i suszy. Można używać też świeżych, nieususzonych korzeni. Zawierają one mieszaninę czteropierścieniowych trójterpenów nazywanych kukurbitacynami. Najbardziej aktywna jest dwuhydrokukurbitacyna B. Prócz tego w korzeniu przestępu znaleźć można skrobię, garbniki i śluzy, substancje żywicowe, kwas ursenolowy, choline, olejki eteryczne w ilościach śladowych oraz sole mineralne. Składniki czynne zawarte w korzeniu rozpuszczają się w alkoholu.
Korzeń przestępu podrażnia błonę śluzową żołądka i jelit, pobudza wydzielanie soków trawiennych, pobudza perystaltykę jelit, działając przeczyszczająco. Pobudza krążenie krwi i rozszerza naczynia krwionośne w obrębie jamy brzusznej i narządów płciowych. Działa moczopędnie podrażniając kłębki nerkowe, zwiększa wydzielanie chlorku sodu oraz kwasu moczowego. Działa napotnie i wykrztuśnie, pomocniczo w chorobach układu oddechowego. Stosowany zewnętrznie wykazuje działanie rozgrzewające i znoszące ból w obrębie zapalnie zmienionych stawów. Pomocniczo w gośćcu oraz w reumatyzmie. W surowcu stwierdzono obecność związków cytotoksycznych, hamujących rozwój niektórych komórek nowotworowych.
Zastosowanie przestępu, dawniej i dziś
Dzisiaj roślinę wykorzystuje się głównie jako ozdobę, służącą do zakrywania niekorzystnych miejsc w ogrodzie.
W dawnych czasach wykorzystywano sproszkowany korzeń przestępu doustnie, rozpuszczony w nalewkach lub w miodzie, głównie jako środek przeczyszczający. Poza tym jej zastosowanie było bardzo szerokie przy leczeniu przeziębienia, w suchym kaszlu, zapaleniu oskrzeli oraz w zapaleniu płuc. Używano jej do leczenia epilepsji, w chorobach reumatycznych, guzach stawowych i w puchlinie wodnej. Miejscowo w formie okładów, przygotowanych ze świeżego surowca.
Wewnętrznie stosowano odwar z surowca, zmielony korzeń wymieszany z miodem oraz nalewkę sporządzoną z 1 część surowca, oraz 10 części alkoholu etylowego. Nalewkę taką stosowano zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie do nacierań.
Dzisiaj wiadomo już, że przestęp biały w postaci świeżej wykazuje wysoką toksyczność i można go używać po przetworzeniu oraz w niewielkich dawkach. Z tych względów dzisiaj surowiec przestępu białego nie jest stosowany w alopatii, a jedynie w homeopatii, gdzie stosuje się go na błony śluzowe w suchych nieżytach górnych i dolnych dróg oddechowych. Na błony surowicze w zapaleniach suchych oraz wysiękowych opłucnej, osierdzia, otrzewnej i stawów, z kłującymi bólami. W bólach łukujących mięśni poprzecznie prążkowanych, tkanek włóknistych, ścięgien i torebek stawowych. Używa się go również jako środka przeciwbólowego i przeciwgośćcowego. Jednak najczęściej wykorzystywany jest jako silny środek przeczyszczający, wymiotny oraz moczopędny.
Pomimo że jest to roślina o właściwościach trujących, to w dawkach homeopatycznych może pomóc na różne dolegliwości. Pomaga w dolegliwościach żołądkowo-jelitowych, szczególne tych o podłożu wirusowym. Wspomaga leczenie chorób reumatycznych, artretyzmu i innych dolegliwości układu kostnego i stawowego. Łagodzi też bóle stawów oraz nerwobóle, nie tylko u ludzi, ale i u zwierząt.
Przestęp biały – sposób użycia i przeciwwskazania
Jak już wspomniano nieumiejętne użycie surowca z rośliny, może zaszkodzić. W nieodpowiedniej dawce może wywołać zatrucie objawiające się silną biegunką z wymiotami, zawrotami głowy, spadkiem temperatury ciała, a nawet z zapaścią. Może wystąpić krwiomocz, białkomocz i nadmierne przekrwienie przewodu pokarmowego. Dlatego ważne jest przestrzeganie podanych dawek leczniczych. Stosowany zewnętrznie, szczególnie u osób wrażliwych może wywoływać pęcherze.
Stosując przestęp biały najlepiej korzystać z odpowiednio przygotowanych preparatów homeopatycznych, dostępnych w aptece. Preparaty te mają odpowiedni stopień rozcieńczenia. W przypadku przestępu białego zwykle D1 – D2. D1 oznacza, że substancja wyjściowa została rozcieńczona w stosunku 1 do 10 i poddana raz (lub 2 razy) dynamizowaniu. Ulotka preparatu homeopatycznego zawiera zwykle wskazania do użycia środka, wraz z podanym dokładnym dawkowaniem.
Środki homeopatyczne nie powinny być stosowane u kobiet w ciąży oraz u matek karmiących, ponieważ przechodzą do mleka podczas laktacji. Preparaty z przestępu białego nie powinny być podawane dzieciom. Przestęp biały może nasilać miesiączkowanie. Nie wolno go również używać przy istniejących polipach jelita grubego oraz tętniakach jamy brzusznej.
