Goryczka trojeściowa (łac. Gentiana asclepiadea) jest rośliną z rodzaju dwuliściennych, należy do rodziny goryczkowatych. Jest to bylina kłączowa, wytwarzająca rozłożysty system korzeniowy. Znana jest ze względu na swoje efektownie zabarwione na niebiesko, dzwonkowate kwiaty. Inna jej nazwa to goryczka trojeściowata. Swoją nazwę rodzajową Gentiana otrzymała na cześć króla dawnej Ilirii Gentiusa, który już w II w. p.n.e. prowadził jej hodowlę w pałacowym ogrodzie ze względu na jej walory zdrowotne.
Jest to rodzima roślina w środkowej i południowej Europie, jak również na Kaukazie, występuje głownie w górach strefy umiarkowanej. W Polsce jest również obecna, ale tylko w wybranych rejonach. Rośnie w stanie dzikim w Sudetach, w Karpatach i na Podkarpaciu. Można ją tam spotkać w lasach iglastych, na polanach i łąkach, porasta też brzegi lasów i zarośla.
Roślina ta wytwarza długą, wzniesioną łodygę osiągającą zwykle wysokość do 60 cm. Jest największym przedstawicielem swego gatunku w naszym kraju. Jej siedzące liście mają kształt jajowato-lancetowaty o wyciągniętym szczycie. Wyrastają bezpośrednio z łodygi bez ogonków, z wierzchu są ciemniejsze, z kolei od strony spodniej pokrywa je siateczka wypukłego użyłkowania. Kwitnie od lipca do początku października. Kwiaty są dość spore, osiągają długość 5 cm, rosną po 1 lub 2 w kątach wyższych liści. Korona kwiatu jest intensywnie niebieska, wewnątrz ciemniejsza z drobnymi punktowaniami, rzadziej biała.
Goryczka trojeściowa – zastosowanie
Bylina ta jest pięknie kwitnącą rośliną ogrodową. Mimo tego, iż kiedyś uchodziła za wymagającą i trudną w uprawie poza środowiskiem naturalnym, obecnie obsadza się nią rabaty i ogródki skalne, a także sadzi w parkach miejskich. Intensywnie odcinające się kolorem kwiaty na tle sporych liści dają doskonały efekt w ogrodzie, czy to w postaci obsadzenia nią całej rabaty, czy też stworzenia z niej wysokiego tła dla innych kwiatów.
Oprócz walorów zdobniczych goryczka trojeściowa ceniona jest od dawna ze względu na swe właściwości lecznicze. Z powodzeniem używali jej już starożytni lekarze, tacy jak Galen czy Dioskurides. Uchodziła za lek przeciwko gorączkom, podagrze, artretyzmie i niedokrwistości. Zewnętrznie stosowaną ją w postaci okładów na trudno gojące się rany. Podobno leczyła nawet malarię. Surowcem zielarskim są korzenie. W celu ich zasuszenia zbiera się roślinę z przeznaczonych do tego plantacji i upraw, gdyż zrywanie jej z miejsc naturalnych nie jest dozwolone. Roślina ta podlega całkowitej ochronie prawnej, oznacza to że nie można zbierać żadnych jej części, nawet nasion.
Goryczka trojeściowa – właściwości lecznicze
Główną substancją aktywną leczniczo w tej roślinie jest gencjopikryna (2-3%) i jej pochodna gencjogenina. Inne jej składniki biochemiczne to gencjanoza (trójsacharyd stanowiący nawet do 50 % zawartości), gencjogenina, glukoza, gentiozyd, gentyzyna, ok. 6% związków tłuszczowych – fitosterole i gencjosteryny oraz gencjanina, która jest alkaloidem pirydynowym. Znakomita większość tych substancji jest bardzo gorzka w smaku, toteż taki sam smak ma również surowiec z tej rośliny, co z resztą sugeruje już sama jej nazwa. Innym bardzo gorzkim jej składnikiem jest amarogentyna. Należy ona do seikoirydoidów, substancji bardzo korzystnie wpływających na poprawę zdrowia organizmu człowieka.
Roślina ta ma działanie przeciwzapalne, przeciwgrzybicze, pomocniczo przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe poprzez wspomożenie pracy systemu immunologicznego do walki z drobnoustrojami. Duża obecność związków goryczkowych wpływa na poprawę pracy gruczołów ślinowych i pobudzenie apetytu. Usprawniają one pracę przewodu pokarmowego, zapobiegają i leczą zaparcia, wpływają na zwiększenie wydzielania soku żołądkowego i trzustkowego, działają żółciotwórczo i żółciopędnie. Chronią tkankę wątroby przez toksynami i przyspieszają jej regenerację. Poprawiają trawienie i wchłanianie substancji odżywczych przez ściany jelita. Substancje goryczkowe tonizują układ nerwowy, wpływają na przyjemne pobudzenie, usunięcie uczucia zmęczenia stymulując układ nerwowy, natomiast przy nadmiernym pobudzeniu stresogennym działają lekko uspokajająco. Mocny wyciąg z goryczki trojeściowej jest skutecznym lekiem przeciwpasożytniczym.
Przedawkowanie tej rośliny skutkuje nadmiernym przekrwieniem błony śluzowej oraz podrażnieniem żołądka i wymiotami.
Sposób użycia – goryczka trojeściowa
- Odwar z suszonego kłącza: 1 łyżkę suszu gotujemy w 250 ml wody na małym ogniu pod przykryciem przez 5 minut od czasu wrzenia, przecedzamy i popijamy małymi łyczkami na przestrzeni godziny w celu zwiększenia energii (naturalny zamiennik kawy), wzmocnienia organizmu lub problemach przewodu pokarmowego.
- Winko z goryczki trojeściowej: 20 g suszonego kłącza goryczki mieszamy z taka samą ilością suszonego kłącza tataraku. Dodajemy 10 g anyżu i 10 goździków, zalewamy litrem wytrawnego, czerwonego wina. Odstawiamy na dwa tygodnie w celu zmacerowania, co kilka dni wstrząsamy butelką. Następnie przecedzamy wino i pijemy po łyżce stołowej na czczo w przypadku dolegliwości trawiennych, zmniejszonego apetytu, zaparć oraz w chorobach wątroby i trzustki.
