Łyszczec wiechowaty (Gypsophila paniculata L.) – roślina wieloletnia z rodziny goździkowatych. Pochodzi z takich miejsc jak Chiny, Mongolia czy Kaukaz, ale została rozprzestrzeniona po innych rejonach świata. Rośnie na glebach bogatych w próchnicę i wapń.
W Polsce występuje naturalnie jedynie na Nizinie Podlaskiej oraz w dolinie Bugu w Czumowej koło Hrubieszowa. Inne nazwy to gipsówka, mydlnica biała i waplinek. Okazy dziko rosnące są od 2014 roku objęte częściową ochroną gatunkową (wcześniej pod ochroną ścisłą) ze względu na zalesianie przestrzeni, na której rosną. W zielarstwie wykorzystywany jest korzeń, który zbiera się jesienią lub wczesną wiosną.
Łyszczec wiechowaty – właściwości lecznicze
Łyszczec wiechowaty był stosowany w medycynie ludowej jako środek wykrztuśny. Aktualnie używa się go pomocniczo przy chorobach gardła, krtani i górnych dróg oddechowych. Wykorzystuje się go również przy bronchicie i zapaleniu płuc. Wyciągi z korzenia mają właściwości owadobójcze i antybiotyczne. Saponiny wyizolowane w roztworze soli fizjologicznej mają działanie plemnikobójcze.
Łyszczec wiechowaty – zastosowanie
Łyszczec wiechowaty może mieć wysokość nawet 120 cm, jednak większość odmian ma od 40 do 80 cm. Łodyga jest wzniesiona i naga, rozgałęzia się. Nie ma pędów płonych, a gałązki, na których znajdują się kwiatostany, są bezlistne. Roślina ulistniona jest naprzeciwlegle, zaostrzone liście o szerokości do 7,5 mm są zrośnięte nasadami. Kwiaty są drobne, białe lub lekko różowe, zebrane w wiechę z cienkimi gałązkami. Działki kielicha są ze sobą zrośnięte, a płatki korony zaokrąglone. W każdym kielichu znajduje się jeden słupek z dwoma szyjkami i dziesięć długich pręcików. Owocem jest torebka z brodawkowanymi nasionami. Roślina ma długi i gruby korzeń.
Dawniej korzeń był stosowany do prania delikatnych tkanin. Aktualnie gipsówka używana jest jako kwiat cięty, który znajduje się w większości bukietów, czy wieńców. Sadzona jest w ogrodach jako roślina ozdobna, ze względu na liczbę kwiatów. Izolowane z korzenia saponiny stosuje się w gaśnicach pianowych. Łyszczec wiechowaty jest ceniony w pszczelarstwie, gdyż ma wysoką wydajność miodową.
Łyszczec wiechowaty – sposób użycia
Łyszczec wiechowaty – uprawa
Ta roślina ma duże wymagania dotyczące światła. Potrzebuje długiego dnia, dlatego korzystnie reaguje na doświetlanie. Młode rośliny należy poddać 24-godzinnemu naświetlaniu przez 3 tygodnie. Aktualnie dąży się do uzyskania odmian o mniejszym zapotrzebowaniu na światło. Aby rozpocząć kwitnienie, gipsówka potrzebuje przynajmniej 12°C, a optymalna temperatura dla tej rośliny to 27°C w dzień i 22°C w nocy. Łyszczec wiechowaty korzeni się głęboko, dlatego po roku dane stanowisko należy wzbogacić w azot, potas i wapń. Nie wymaga częstego nawadniania. Gipsówkę rozmnaża się poprzez sadzonki pędowe, które można zebrać przez cały rok. Należy je umieścić w podłożu o temperaturze około 20°C po zastosowaniu stymulatora ukorzeniania. Sadzonki ukorzeniają się bardzo długo.
Ponieważ gipsówka wymaga wysokich temperatur, udział tych kwiatów z uprawy polowej nie przekracza 5%. Można je posadzić najwcześniej w połowie kwietnia, ale przez następny miesiąc muszą pozostać pod okryciem. Najlepszą jednak porą jest sierpień lub wrzesień, wtedy rośliny zdążą się ukorzenić przed zimą. Kwiaty należy posadzić w glebie piaszczysto-gliniastej lub gliniasto-piaszczystej o pH 6,3 lub bardziej zasadowym. Podczas bardziej mroźnych zim rośliny należy zabezpieczyć suchymi liśćmi i gałązkami drzew iglastych. Kwiaty kwitną nawet do października, lecz największy plon jest uzyskiwany na przełomie lipca i sierpnia.
Łyszczec wiechowaty
Łyszczec wiechowaty może być również uprawiany w szklarni. Rośliny sadzi się wtedy w styczniu lub lutym, a kwitnienie przypada na koniec maja. W pierwszym tygodniu temperatura powinna wynosić między 15 a 17°C, następnie obniża się ją nawet o 5°C. Aby uzyskać kwiaty na początku maja, roślinę należy posadzić między wrześniem a listopadem. Trzeba wtedy pamiętać o doświetlaniu w czasie krótkich dni. Okres doświetlania powinien trwać co najmniej cztery tygodnie, ale jest zależny od odmiany.
Pierwszy miesiąc powinno się utrzymywać temperaturę 15°C, w miesiącach letnich obniżyć ją o 3-5°C, a w lutym znowu podnieść do 15°C. Aby gipsówka kwitła w październiku, należy ją posadzić na przełomie czerwca i lipca. Od września zalecane jest 24-godzinne doświetlanie. Jeżeli nie pojawią się żadne choroby, uprawa w szklarni może trwać nawet 6 lat. Pędy kwiatostanowe gipsówki uprawianej w pojemnikach mają gorszą jakość. Jeżeli rośliny nie są sadzone zimą, temperatura w szklarni powinna wynosić 0°C.
Pędy należy ścinać, gdy maksymalnie połowa kwiatów jest rozwinięta. W temperaturze 4°C można je przechować nawet tydzień (w szklanych naczyniach w wodzie). Kwiaty łatwo zasuszyć, co można ułatwić nasyceniem pędów gliceryną.
Sadzonki gipsówki są dostępne w różnych odmianach różniących się odcieniem i wielkością kwiatów oraz gęstością. Są tanie i łatwo dostępne, a ich wygląd przyozdobi każdy ogród.
