Pierwiosnka wyniosła (łac. Primula elatior) to roślina z rodziny pierwiosnkowatych, która żyje przede wszystkim na terenach górskich, aczkolwiek pojawia się również na nizinach. W Polsce można spotkać ją głównie w Sudetach oraz Karpatach. W Polsce jest objęta częściową ochroną gatunkową. Uprawia się ją również w ogródkach, zwłaszcza skalnych. Łatwo można ją poznać po żółtych kwiatach oraz jajowatych liściach. Pierwiosnka wyniosła słynie jednak przede wszystkim ze swoich leczniczych właściwości.
Pierwiosnka wyniosła – właściwości
W korzeniu pierwiosnki wyniosłej znajdują się glikozydy fenolowe, garbniki, sole mineralne, różne substancje gorzkie, a także niewielka ilość olejku eterycznego. Najistotniejszym jednak związkiem leczniczym są saponiny trójterpenowe z kwasem prymulowym na czele. One również znajdują się w korzeniu tej rośliny. Dla zielarzy istotne znaczenie mają także nasion i kłącza.
Sporo korzystnych dla człowieka substancji zawierają także liście (przede wszystkim witamina C) oraz kwiaty (flawonoidy, saponiny). W lecznictwie najważniejsze są saponiny, ale aby uzyskać ich dużą ilość, konieczny jest zbiór jeszcze przed kwitnięciem rośliny, ewentualnie późną jesienią. Oprócz tego pierwiosnka wyniosła jest źródłem manganu i karotenu. Tuż po zbiorach korzeń jest bogaty także w cukry, alkohole cukrowe, wolemity oraz sporą ilość olejków eterycznych.
Pierwiosnka wyniosła, a szczególnie jej kwiat i korzeń słynie także z silnego działania przeciwzapalnego, przeciwwirusowego, przeciwgrzybiczego oraz przeciwbakteryjnego. Od pewnego czasu mówi się także o jego działaniu wykrztuśnym. Preparaty z pierwiosnki upłynniają bowiem wydzielinę, a także wywołują odruch kaszlu, dzięki czemu są doskonałe na przeziębienia i długotrwały kaszel. Warto tu zaznaczyć, iż kwiaty działają nieco łagodniej niż korzeń. Roślina ma także właściwości uspokajające oraz oczyszczające.
Pierwiosnka wyniosła – zastosowanie
Pierwiosnka wyniosła znajduje już od długiego czasu szerokie zastosowanie w medycynie, ale z upływem lat odkrywane są kolejne właściwości tej rośliny. Przede wszystkim jest ona stosowana w przypadku stanów zapalnych gardła oraz różnego rodzaju dysfunkcjach krtani. Pierwiosnka jest także w stanie zapobiegać wysuszaniu błon śluzowych. Stosuje się ją również w przypadku suchego kaszlu, pylicy.
Oprócz tego roślinę tę wykorzystuje się przy leczeniu poważnych chorób, takich jak np. zapalenie oskrzeli i gruźlicy. Polecana jest ona również w różnych innych schorzeniach układu oddechowego oraz w przypadku astmy. Jej kwiaty działają ponadto napotnie, co przydaje się w przypadku przeziębienia i grypy. To jednak nie jedyne zastosowania pierwiosnki. Udowodniono bowiem, że pomaga ona w walce z bezsennością oraz rozstrojeniem nerwowym.
Stosuje się ją również w przypadku migreny i bólów głowy, które spowodowane są nerwami. Pierwiosnka oczyszcza także krew i zmniejsza ryzyko wystąpienia udaru mózgu. Z pomocą korzeni tej rośliny można również usunąć kamienie z pęcherza moczowego, gdyż są one moczopędne.
Pierwiosnka wyniosła – sposób użycia
Pierwiosnkę wyniosłą można wykorzystać do produkcji różnego rodzaju preparatów, naparów itp. Szczególnie popularny jest odwar z korzeni. Aby go przyrządzić, należy pół łyżki korzeni pierwiosnki zalać szklanką wody i gotować całość pięć minut, a potem przecedzić. Odwar powinno się pić co około dwie godziny po jednej łyżce. Oprócz tego można również przygotować odwar z kwiatów, w tych samych proporcjach. Po ugotowaniu powinno się odczekać kwadrans, a potem odcedzić. Odwar ten powinno się pić po jedzeniu, przede wszystkim jako preparat na uspokojenie lub wykrztuszenie.
Popularna jest również nalewka z korzeni pierwiosnki. W tym celu należy 100 g korzeni zalać 0,5 l 70-procentowego spirytusu. Nalewka powinna odczekać kilka dni, zanim zacznie się ją pić. Stosuje się ją głównie na kaszel, dwa lub trzy razy dziennie. Jedna porcja to około 25 kropli, które powinno się wlać do kieliszka z wodą. Aby wzmocnić efekt, można dodać liście podbiału lub tymianek.
Oprócz tego z pierwiosnki można przygotować smaczne i lecznicze herbatki. Najzwyklejszą jest herbata z samych kwiatów, która ma przede wszystkim działanie wykrztuśne, aczkolwiek można połączyć je także z innymi składnikami. W celu uzyskania herbaty na bezsenność należy przygotować mieszankę składającą się z 50 g kwiatów pierwiosnki wyniosłej, kilku gramów korzeni kozłka, kwiatów lawendy, około 10 g dziurawca i kilkunastu gramów szyszek chmielowych.
Popularnością cieszy się też tak zwana herbata wiosenna, którą przygotowuje się z pierwiosnki, młodych pędów czarnego bzu, korzeni mniszka oraz liści pokrzywy. W ciągu dnia powinno się wypić dwie szklanki takiej herbaty, ale w małych łykach. Można dodać do niej odrobinę miodu, aby osłodzić napar. Nie powinno się jednak dodawać do herbaty cukru. Na szczęście jednak herbatki te są całkiem przyjemne w smaku, dzięki czemu dzieci powinny bez problemu je wypić.
Preparatów z pierwiosnką nie powinny przyjmować kobiety w ciąży, osoby borykające się z wrzodami żołądka oraz innymi schorzeniami układu pokarmowego.
