Sałata jadowita (łac. Lactuca virosa) jest to gatunek sałaty który znany jest ze swoich psychotropowych właściwości które częstą są porównywane do działania opium. Należy do rodziny astrowatych. Jest podobny do zwykłej sałaty i dawniej nazywany był sałatą leśną. Inna nazwa to mlecz jadowity lub mlecz trujący.
Co ciekawe już około 4500 lat p.n.e. sałata była przedstawiana na malowidłach w starożytnym Egipcie. Naukowa nazwa związana jest z właściwościami rośliny a dokładniej z mleczka które pojawia się po zeskrobaniu wierzchniej warstwy liścia lub łodygi. A słowo lactuca odnosi się do łacińskiego określenia mleka. Jest uprawiana jako roślina lecznicza o właściwościach narkotycznych. Często określana jako substytut opium.
Sałata jadowita – wygląd
Jest to dwuroczna roślina która może wyrosnąć nawet do 2 metrów. Liście sałaty są mniej podzielone niż w przypadku podobnej do niej sałaty kompasowej ale za to są bardziej rozłożyste. Kwiaty pojawiają się zazwyczaj pomiędzy lipcem a wrześniem. Łodyga ma kolor bladozielony z czasami występującymi fioletowymi plamkami.
Każda część rośliny wydziela biały i piekący sok mleczny który ma swoje zastosowanie. Owoce są czarne o kielichowatym kształcie. Lubi bogatą w minerały ziemię ale może rosnąć jeśli gleba jest odpowiednio nawilżona może rosnąć w prawie każdych warunkach. Rozmnaża się poprzez nasiona które są czarnego koloru z kępką srebrnych włosków na szczycie.
Sałata jadowita – występowanie
Naturalny zasięg występowania rozciąga się praktycznie na całą centralną i południową Europe. Może pojawiać się też na zachodnio południowym lub zachodnim wybrzeżu Anglii. Znacznie rzadziej występuję w pozostałej części Wielkiej Brytanii i nie pojawia się w Irlandii. Sałata jadowita jest także w Pakistanie, Indiach oraz Australii.
Rośnie także na kontynencie północnej ameryki gdzie została sprowadzona do Californii, Alabamy, Iowa oraz Waszyngton D.C. – w innych miejscach rośnie na dziko na całym kontynencie. Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego. Kiedyś występowała na terenie całej Europy gdzie była uprawiana. W Polsce jest to obecnie roślina zdziczała która została zawleczona.
Sałata jadowita – właściwości lecznicze
Do zastosowań leczniczych wykorzystuję się zagęszczone i wysuszone mleczko oraz ziele sałaty leczniczej. Jest to silny środek nasenny, wykrztuśny i rozkurczający. W przeszłości w medycynie podawano w padaczce, astmie palpitacjach serca i wielu innych chorobach jeszcze w latach 50 ubiegłego wieku. Ma spore działanie przeciwbólowe więc sok mleczny ma pewne zastosowanie jako środek przeciwbólowy i był wykorzystywany zamiast opium. Ma również odziaływanie uspokajające- wywołując uczucie zrelaksowania i euforii. Ziele po ususzeniu ma bardzo nieprzyjemny zapach oraz gorzki smak.
Sałata jadowita – zastosowanie
Stosuję się jako środek uspokajający, nasenny i przeciwkaszlowy. Jednak jego główne wykorzystanie było jako namiastka opium. Jako środek psychoaktywny ze względu na działanie na układ nerwowy. W przeciwieństwie do opium nie wywołuje nudności jednak jego przedawkowanie może mieć negatywne efekty takie jak: przyspieszenie oddechu, niezborność ruchową czy też wpłynąć na pracę żołądka lub jelit.
W okresie II wojny światowej dzięki dużej zawartości lateksu znalazła swoje zastosowanie jako źródło gumy ale nie było to powszechne wykorzystanie – natomiast dzięki temu że nie ma właściwości podrażniających pozwoliło na pewien sukces w medycynie.
Sałata jadowita – sposób użycia
Można wykorzystywać jako napar lub nalewkę z ziela. Działa ona oczyszczająco na organizm, pobudza trawienie i może pomóc w diecie. Obniża poziom cukru we krwi. Oprócz jako naparu mleczko po wyschnięciu może nadawać się do palenia. Właśnie ta forma była wykorzystywana jako używka. Nie udowodniono właściwości uzależniających. Jednak przedawkowanie może być bardzo nieprzyjemne. Nie są powszechnie znane dawki szkodliwe ale może zaszkodzić.
Może być toksyczna i dlatego powinna być używana jedynie za zgodą oraz wiedzą lekarza. W czasach gdy opium jako środek przeciwbólowy był niedostępny to sałata jadowita była wykorzystywana jako zamiennik.
Sałata jadowita – aktywne związki
W sałacie jadowitej znajdują się alkaloidy. Mowa tutaj o laktucynie, laktuopirynie i sekwiterpenach laktonowych. W surowcu znajduję się też olej eteryczny, gorycz laktucerol i mannitol oraz kwasy organiczne. Głównym związkiem czynnym jest opisywany wcześniej sok mleczny. Zawiera on średnio od 5 do 9 % gorzkich laktonów seskwiterpenowych. Laktucyna i laktuopiryna są związkami które odśrodkowo uspokajają jednak dużo słabiej niż np. morfina. Toksyczność jest względnie mała jednak wystarczająca aby mogła być niebezpieczna.
Sałata jadowita – zbieranie
Zbierane ziele jest poddawane suszeniu w cieniu po którym ma charakterystyczny nieprzyjemny smak i zapach. Zbierany jest również skrzepnięty lateks (żywice) poprzez ścięcie wierzchołka łodygi i zebraniu zaschłego soku. Suchy produkt przerabiany jest później przez koncerny farmaceutyczny. Roślina może być przycięta nawet kilka razy co pozwala na zbieranie nawet kilka razy w trakcie sezonu. Zbiory ziela trwają od sierpnia do września tak samo jak soku.
