Szczyr trwały (łac. Mercurialis perennis L.) należy do rodziny wilczomleczowatych. Roślina porasta bogate w składniki odżywcze, wilgotne gleby leśne oraz zarośla. Rośnie na terenie Europy, Azji zachodniej i północnej Afryki. Popularna w Polsce. Szczyr trwały jest rośliną leczniczą, lecz ze względu na swój skład, w dużych ilościach może okazać się trujący. W medycynie ludowej używany jest do leczenia ran oraz jako środek wykrztuśny i przeciwzapalny.
Szczyr trwały – składniki czynne rośliny
We wszystkich częściach rośliny stwierdzono obecność alkaloidów (merkurialina, trójmetyloamina), saponin, związków fenolowych (kwas kawowy, ferulowy, kumarowy) i flawonoidów (kemferol, kwercetyna, rutyna, izoramnetyna).
Szczyr trwały nie wytwarza soku mlecznego, zawiera natomiast olejek eteryczny, nadający mu specyficzny zapach. Poza tym ma w swym składzie chromogen (hermidynę), który przy kontakcie z tlenem barwi na niebiesko.
Szczyr trwały – działanie lecznicze
Szczyr trwały wykazuje właściwości lecznicze, zarówno podczas stosowania zewnętrznego, jak i wewnętrznego. Stosowany zewnętrznie, na zrogowaciały naskórek, zmiękcza go, rozluźnia i rozpulchnia zmiany wynikające z łuszczycy, leczy rany oraz oczyszcza. Ma właściwości odkażające i przeciwzapalne.
Stosowany wewnętrznie w formie naparów również wykazuje działanie przeciwzapalne, a także rozwalniające, żółciopędne i moczopędne. Przy schorzeniach układu oddechowego działa wykrztuśnie. Poza tym wykorzystuje się go do regulowania miesiączek.
Przedawkowanie w przypadku szczyru trwałego
Alkaloidy i saponiny zawarte w roślinie w przypadku spożycia świeżego ziela wywołać mogą silne podrażnienie błon śluzowych, stan zapalny, biegunkę oraz wzmożone wydzielanie soku żołądkowego, oraz ślinotok. Wystąpić może również krwiomocz, silne wymioty, ból brzucha, głowy, zawroty głowy, a nawet halucynacje. Dlatego też roślinę określa się jako posiadającą właściwości narkotyczne, przejawiające się zwiększoną sennością i niezbyt silnie nasilonymi skurczami mięśni. Przemiana materii ulega spowolnieniu, podnosi się ciśnienie krwi oraz występują obrzęki.
W przypadku spożycia świeżego ziela przez zwierzęta występują podobne objawy jak u ludzi, z postępującym osłabieniem, które prowadzi do śmierci zwierząt. U krów, które zatruły się szczyrem, następuje zmniejszone wydzielanie mleka, które dodatkowo zmienia smak, zapach oraz barwę na łososiową. Szczyr trwały traci swoje właściwości trujące po wysuszeniu, z uwagi na ulatnianie się merkurialiny. Dlatego też siano, w którym znalazł się szczyr, nie ma niekorzystnych właściwości.
Szczyr trwały i jego zastosowanie
Surowcem leczniczym jest ziele szczyru pozyskiwane w okresie kwitnienia, czyli w okresie kwietnia lub maja. Dawniej wykorzystywana była w lecznictwie ogólnym, obecnie stosowanie ogranicza się do lecznictwa ludowego oraz homeopatii.
W homeopatii z ziela szczyru uzyskuje się preparaty stosowane w leczeniu chorób reumatycznych, biegunki, w stanach chorobowych pęcherzyka żółciowego oraz wątroby.
Roślina w formie naparu zalecana jest też przy chorobach skórnych, zanieczyszczonych ranach, potrądzikowych bliznach oraz zmianach łuszczycowych lub łojotokowych.
Zażywanie naparu ze szczyru trwałego powoduje zmianę zabarwienia moczu na kolor brunatny, czerwony lub niebieski, w zależności od pH moczu oraz stosowanej diety. Ponieważ jest to silnie działający lek, nie powinien być stosowany dłużej niż dwa tygodnie. Nie można go również podawać dzieciom, kobietom ciężarnym oraz karmiącym.
Z uwagi na swoje właściwości (oczyszczające, odkażające) na skórę, szczyr trwały znalazł swoje miejsce w kosmetyce i dermatologii. Leczy się nim nie tylko zmiany po trądziku, owrzodzenia i trudno gojące się rany, ale również suchą, zwiotczałą, stwardniałą, zrogowaciałą skórę i wszelki zmiany na skórze (łuszczycowe, łojotokowe) i na włosach (łojotok, łupież).
Od dawna szczyr trwały wykorzystywany był jako roślina barwierska. Z wierzchołków pędów rośliny przy użyciu ałunu jako utrwalacza, otrzymywano barwnik szarożółty. Z łodyg uzyskiwano barwnik sinoniebieski, natomiast z korzeni, niebieski.
Nasiona rośliny można wykorzystywać do uzyskania oleju o właściwościach zbliżonych do oleju lnianego.
Sposób użycia szczyru trwałego
Z wysuszonego ziela szczyru trwałego można przygotować napar, który wykorzystuje się do picia lub do stosowania zewnętrznego.
W celu przygotowania naparu do picia należy zalać 1 łyżkę suszonego surowca, 1 szklanką wrzątku i parzyć pod przykryciem przez 30 do 40 minut. Następnie przestudzony napar przecedzić i pić 4 razy dziennie po 1 do 2 łyżek naparu.
Tak przygotowany napar stosuje się przy schorzeniach układu oddechowego, ponieważ działa pobudzająco na ruch migawkowy nabłonka w drogach oddechowych. Stosowany przy przeziębieniach i infekcjach z katarem, suchym kaszlem i dużą ilością flegmy.
Napar z suchego surowca nadaje się również do stosowania zewnętrznego, do okładów i przemywania skóry oraz do płukanek do włosów. Włosy suche, słabe lub z łupieżem, należy spłukiwać dwa razy w tygodniu po wcześniejszym umyciu ich szamponem.
