Szczyr roczny (łac. Mercurialis annua L.) to roślina jednoroczna, dwupienna z rodziny wilczomleczowatych. Spotkać ja można we wschodniej Europie i zachodniej Azji. W Polsce występuje rzadko, głównie przy zachodniej granicy kraju. Porasta nieużytki, tereny wokół gospodarstw rolnych, niekiedy pola uprawne, na których traktowany jest jak chwast i zwalczany.
Szczyr roczny – charakterystyka
Szczyr roczny kwitnie od wczesnej wiosny do października. W Polsce od czerwca do września. Lubi suche, piaszczyste lub gliniaste gleby. Jest to roślina jednoroczna, o wysokości około 20-30 centymetrów, silnie rozgałęziona. Posiada czterokanciastą łodygę, z której wyrastają podłużne, nagie liście, o postrzępionych brzegach. Posiada kwiaty żeńskie skupione po kilka, na brzegach liści. Roślina nie wytwarza soku mlecznego, zamiast niego wytwarza olejek eteryczny o nieprzyjemnym zapachu.
Szczyr roczny – właściwości
Ziele szczyru rocznego zawiera metyloaminę, związki cyjanogenne, merkuralinę, flawonoidy (rutyna, narcyzyna), trójmetyloaminę, olejki eteryczne, sapominę i hermidynę. Roślina w małych dawkach wykazuje właściwości lecznicze, jednak w dużych ilościach jest trująca. Powoduje zatrucia u zwierząt hodowlanych, dlatego nie należy podawać jej zwierzętom gospodarskim, jako pasza. Świeży szczyr spożyty przez krowy przechodzi do mleka, powodując jego zepsucie.
Szczyr roczny wykazuje podobne właściwości, jak szczyr trwały jednak jego oddziaływanie jest dużo słabsze. Działa głównie przeciwzapalnie i wykrztuśnie, pomagając w chorobach układu oddechowego. Pomocny jest także w leczeniu ran, zmian skórnych oraz blizn potrądzikowych. U osób nadwrażliwych pyłek szczyru rocznego może wywoływać alergie.
Szczyr roczny – zastosowanie
O sposobach zastosowania ziela szczyru rocznego pisał już Hipokrates, który uważał, że jego właściwości mogą leczyć głuchotę lub zatrzymywać laktację. Faktem jest, że w dawnych czasach szczyr roczny stosowano jako lek przeciwbólowy oraz rozwalniający, stosowany w zaparciach. Ziele zbierano, suszono i wykorzystywano do sporządzania naparów. Napary te stosowano wewnętrznie i zewnętrznie.
Dawniej szczyr roczny z uwagi na zawartość niebieskiego barwnika wykorzystywany był również do barwienia. Jednak wraz z pojawieniem się barwników syntetycznych został wyparty, jako mało stabilny, niezbyt intensywny i z tendencją do żółknięcia.
Obecnie szczyr roczny znajduje zastosowanie głównie w homeopatii do leczenia chorób reumatycznych oraz w niedomaganiach układu pokarmowego, w stanach chorobowych wątroby i pęcherzyka żółciowego. Napar można też stosować zewnętrznie przy chorobach skóry, zmianach łuszczycowych, łojotokowych oraz przy ranach i leczeniu potrądzikowych blizn. Nadaje się też do pielęgnacji suchej, zwiotczałej lub zrogowaciałej skóry.
Sposoby wykorzystania szczyru rocznego
Ziele szczyru rocznego można suszyć i wykorzystywać do tworzenia naparów. Jednakże z uwagi na jego toksyczne właściwości nie powinien być on stosowany bez porozumienia z lekarzem. Szczególnie jego użycie wewnętrzne może powodować komplikacje zdrowotne, gdyż bardzo ważne są tutaj dawki przyjmowanego preparatu. Dlatego w celach leczniczych najlepiej korzystać z preparatów przepisanych przez homeopatę i w dawkach przez niego ustalonych. Można również kupić gotowe preparaty dostępne w aptece. Wykorzystywane są one przy schorzeniach układu oddechowego, ponieważ szczyr roczny pobudza ruch migawkowy nabłonka w drogach oddechowych, pomagając przy infekcjach przebiegających z katarem, kaszlem oraz sporą ilością flegmy.
Napary z suchego surowca nadają się jedynie do okładów zewnętrznych, do przemywania skóry oraz jako płukanka do włosów. W celu wzmocnienia suchych, słabych włosów należy je płukać naparem ze szczyru dwa razy w ciągu tygodnia.
Napar można przygotować, zalewając łyżkę suszonego ziela, jedną szklanką wrzącej wody. Po półgodzinnym zaparzaniu oraz przecedzeniu napar jest gotowy do użycia i można go wykorzystać jako płukankę.
Zatrucie szczyrem
Spożycie świeżego szczyru może wywołać zatrucie, zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Zawarte w świeżej roślinie saponiny oraz alkaloidy mogą wywołać silne podrażnienie błon śluzowych żołądka i jelit, wywołując biegunkę, stan zapalny, nadmierne wydzielanie soków trawiennych, bóle brzucha i wymioty. Podnosi ciśnienie krwi, nasila się skurcze mięśniowe, spowalnia przemianę materii oraz może wywoływać halucynacje. W przypadku zatrucia należy jak najszybciej trafić na oddział toksykologiczny najbliższej jednostki medycznej.
Stosując w warunkach domowych ziele szczyru rocznego, należy używać jedynie formy ususzonej, ponieważ jedynie zioło suszone traci swoje toksyczne właściwości.
Zastosowanie szczyru rocznego w kosmetyce oraz dermatologii jest dużo bezpieczniejsze niż stosowanie go leczniczo, wewnętrznie i doustnie. W takich przypadkach należy stosować preparaty homeopatyczne oraz mieszanki ziołowe, przebadane oraz dopuszczone do obrotu handlowego. Trzeba przy tym stosować się do wskazówek umieszczonych przez producenta lub do wskazań lekarskich, pamiętając, że ta sama roślina może nam pomóc lub nas zniszczyć.
