Poziewnik szorstki (Galeopsis tetrahit) należy do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae), rozpowszechnionej na całym świecie. Jest to pospolita roślina jednoroczna występująca licznie w całym kraju, na stanowiskach ocienionych, glebach bogatych w azot, umiarkowanie wilgotnych. Często roślina ruderalna lub rosnąca na skraju lasu i nieużytkach. Zwalczana jako chwast w uprawach kukurydzy, lnu, zbóż, roślin okopowych.
Ze względu na wysoką zawartość olejków eterycznych jest silnie aromatyczna, przyciąga owady zapylające, jest pożytkiem dla pszczół. Do rodzaju poziewnik należy jeszcze kilka blisko spokrewnionych odmian, m.in. poziewnik polny (Galeopsis ladanum), wąskolistny (Galeopsis ochroleuca Lam.) i piaskowy (Galeopsis segetum Necker) o zbliżonym działaniu i właściwościach.
Obecnie poziewnik nie jest popularnym zielem leczniczym, ale jeszcze do połowy XX wieku stosowany był przy gruźlicy i infekcjach dróg oddechowych, jako środek ułatwiający odkrztuszanie dzięki rozrzedzeniu wydzieliny (działanie saponin), wspomagający gojenie płuc, działający przeciwzapalnie i antyseptycznie. Surowcem leczniczym jest kwitnące ziele.
Poziewnik szorstki – charakterystyka rośliny
Łodyga wzniesiona, sztywna, rozgałęziona, dorastająca do 1 m wysokości. W przekroju wyraźnie czworokątna, pokryta dość długimi i szorstkimi w dotyku włosami. W miejscu węzłów pojawiają się zgrubienia. Liście wyrastające naprzeciwlegle, na dość długich ogonkach, duże, jajowate, zaostrzone na końcu, o brzegu piłkowanym. Podobnie jak łodyga pokryte szczeciną. Kwiaty zebrane w kwiatostany w formie nibyokółków.
Pojedyncze kwiaty mają koronę o kształcie wargowym, wydłużonym, występującą w różnych kolorach, najczęściej od różowego po purpurowy, rzadziej białym lub żółtym. Płatki korony są również delikatnie owłosione. We wnętrzu korony jest widoczna żółta plama. Kielich owłosiony i kłujący. Owocem są rozłupki zebrane w okrągłe rozłupiny. Korzeń drobny, palowy, z korzonkami bocznymi.
Poziewnik dość łatwo pomylić z innymi roślinami z rodziny jasnotowatych, np. jasnotą purpurową, gajowcem itp. Żadna z tych roślin nie jest trująca, a poziewnik wyróżnia się wśród nich szorstkim, wręcz kłującym owłosieniem i obecnością żółtej plamki w środku korony, jak i żyłkowanym wzorkiem widocznym na mniej więcej 2/3 powierzchni dolnej wargi.
Poziewnik szorstki – substancje lecznicze
Poziewnik jest dobrym źródłem rozpuszczalnej i łatwo przyswajalnej krzemionki, irydoidów, flawonoidów i terpenoidów. Ponadto zawarte są saponiny, garbniki, kwasy organiczne (fenolowe): salicylowy, kawowy, waniliowy, cynamonowy, olejki eteryczne, substancje goryczowe, sole mineralne.
Zastosowanie poziewnika wewnętrzne
- infekcje dróg oddechowych, bronchit, zapalenie płuc, gruźlica, stany zapalne gardła,
- obniżanie ciśnienia, choroby miażdżycowe,
- trudności w oddychaniu,
- stres i bezsenność,
- działanie moczopędne, kamica moczowa i żółciowa,
- migreny,
- wzmocnienie i uszczelnienie naczyń krwionośnych.
Zastosowanie poziewnika zewnętrzne
- wzmocnienie cebulek włosowych, pielęgnacja włosów,
- działanie przeciwłojotokowe,
- działanie przeciwzapalne i antyseptyczne na skórę,
- wspomaganie regeneracji skóry, odmładzanie jej wyglądu,
- bóle reumatyczne.
Poziewnik szorstki – zbiór i suszenie
Zbiera się kwitnące ziele w okresie od czerwca do października. Roślina może być kłująca i nieprzyjemna w dotyku, dlatego najlepiej używać rękawiczek. Zbiera się górne pędy z kwiatami i jedną-dwoma parami liści. Suszenie luźno rozłożonego materiału w ciemnym (ze względu na zawartość irydoidów), przewiewnym miejscu, w temperaturze do 35 stopni C. Po ususzeniu surowiec należy przechowywać w szczelnie zamkniętym słoju lub torebce papierowej, z dala od słońca, na przykład w szafce kuchennej. Okres przydatności wynosi 1 rok, po tym czasie olejki eteryczne tracą swoje właściwości i zioła trzeba wyrzucić.
Poziewnik szorstki – sposób użycia
Napar z poziewnika
Napar powstaje poprzez zalanie 1-2 łyżeczek świeżego lub ususzonego ziela wrzątkiem i pozostawienie do zaparzania na 15 minut pod przykryciem. Napar pić trzy razy dziennie po pół szklanki przy grypie i innych chorobach układu oddechowego, migrenie, w celu obniżenia ciśnienia, na porost włosów i paznokci, analogicznie jak skrzyp i pokrzywę, lub w połączeniu z nimi.
Do użytku zewnętrznego można stosować jako tonik, składnik kąpieli, okład na zmiany skórne i trudno gojące się rany. Sprawdza się także jako płukanka do włosów. Często poziewnik stosuje się jako składnik mieszanek, w połączeniu z takimi roślinami jak liść podbiału, miodunka plamista, skrzyp polny, rdest ptasi, liść babki, ziele przetacznika.
Wino poziewnikowe
Rozdrobnione, świeże ziele poziewnika zalewa się wodą (do przykrycia materiału) i doprowadza do zagotowania, zmniejsza ogień i gotuje powoli przez 20 minut. Po zagotowaniu i ostudzeniu odwar trzeba przecedzić i zmieszać z winem w proporcji jedna część odwaru na dwie części wina, odstawić na min. 2 tygodnie.
Przyjmować regularnie niewielką ilość (jedna lampka) w celu uzupełnienia zapasów krzemionki, na wzmocnienie kości i stawów, włosów i paznokci, alternatywnie dla naparu. Aby poprawić smak, można też dodać inne składniki, na przykład słodkie owoce.
