Modrzew polski (łac.: Larix polonica), to gatunek drzewa przynależny do rodziny sosnowatych. W Polsce występuje w Pieninach, Beskidzie Zachodnim,Górach Świętokrzyskich, w środkowo – południowej części kraju. Można spotkać go w Czechach, Słowacji, na Ukrainie i w Rumunii. Pojawia się na terenach podmokłych, w lasach mieszanych. Traktowany czasem jako podgatunek modrzewia europejskiego.
Modrzew polski może sięgać nawet do 30 metrów wysokości, korona drzewa przybiera formę stożkowatą, szczególnie u młodych egzemplarzy tego gatunku, u starszych zamienia się w formę nieregularną. Kora drzewa przybiera kolor szarobrunatny, u egzemplarzy starszych staje się gruba i mocno spękana. Igły są miękkie, jasnozielone, zebrane w pączki po ok. 15-40 sztuk i opadają na zimę. Szyszki są drobne, mają ok. 2-3 cm długości, ich kształt jest jajowaty lub kulisty. Łuski szyszek są wklęsłe o grubym brzegu, nie odginają się na zewnątrz. Modrzew polski jest podobny do modrzewia europejskiego, jednak różni się szyszkami oraz wygiętym szablasto pniem, charakterystycznym dla tego gatunku rośliny. Modrzew polski może przeżyć nawet 500 lat.
Okres kwitnienia modrzewia polskiego to czas od kwietnia do maja. Kwiaty modrzewia są rozdzielnopłciowe, męskie, niewielkie szyszeczki znajdujące się pod gałązkami są w odcieniu żółtawym. Żeńskie, o kształcie kulistym, koloru od czerwonego do żółtego, w okresie dojrzewania stają się zielone. Kwiaty są wiatropylne. Nasiona szyszek osiągają dojrzałość po pierwszym roku, a szyszki wraz z martwymi gałązkami opadają na ziemię.
Modrzew polski jest aktualnie pod ścisłą ochroną, głównie z powodu występowania na niewielkim obszarze. Wcześniej był masowo ścinany z przeznaczeniem na drewno co doprowadziło do jego wyginięcia w wielu rejonach kraju. Jako roślina chroniona występuje przede wszystkim w rezerwatach. Objęcie modrzewia ochroną prawną pozwoliło na odradzanie się tego gatunku.
W staropolskich wierzeniach ludowych modrzew polski znany jest jako symbol młodości oraz urody życia, a także trwałości. Gałązki modrzewia wplatało się w wianki na głowach dziewcząt jako odniesienie do przeszłości, gdy najbardziej okazałe zboża wyrastały na wykarczowanej po lasach modrzewiowych ziemi.
Modrzew polski – właściwości lecznicze
Lecznicze właściwości modrzewia polskiego są tożsame z właściwościami innych drzew iglastych. Jednak z powodu objęciach modrzewia polskiego ścisłą ochroną, cechy lecznicze tej rośliny są tym bardziej cenne. Wszystkie sosnowate w leczeniu niekonwencjonalnym stosowane są jako środek na przeziębienia, kaszel czy też jako środek odkażający, przeciwzapalny i moczopędny.
Surowcem leczniczym są szyszki młode i zielone, żywica, igły i kora. Dawniej igły modrzewia polskiego spalało się nawet we wnętrzach aby odkazić pomieszczenie, na przykład po ciężkiej chorobie. Dym powstały ze spalania igieł oraz zapach miał mieć właściwości odkażające i nawilżające. Wolno spalane igły oraz szyszki nadawały pomieszczeniu piękny zapach, służyły również do przedłużania trwałości żywności.
Produkty lecznicze z modrzewia polskiego
W celach leczniczych w warunkach domowych wytwarzało się nalewki właściwie ze wszystkich partii modrzewia polskiego. Znana i popularna była nalewka z żywicy zalewanej nierozcieńczonym, naturalnym spirytusem. Zalaną spirytusem żywicę odstawiało się w ciemne i niedostępne dla domowników miejsce nawet na kilka tygodni. W przypadku tej nalewki ważne były proporcje oraz moc wódki, ponieważ żywica bardzo trudno wchodzi w reakcję i jest niezwykle odporna na rozpuszczanie. Co kilka dni należało silnie potrząsnąć pojemnikiem. Żywica tak długo musiała się macerować, aż całkowicie ulegała rozpuszczeniu. Powstały roztwór należało przefiltrować przez czystą ściereczkę, tak aby usunąć wszelkie zanieczyszczenia.
W taki sposób przygotowana nalewka mogła być przechowywana nawet przez kilka lat, zachowując swoje wszystkie właściwości lecznicze. Stosowało się ją do płukania gardła, rozcieńczoną, odkażania ran, chociaż nie bezpośrednio( smarowało się zewnętrzne okolice rany), inhalacji oraz kąpieli rozgrzewających. W dolegliwościach reumatycznych nalewką nacierało się bolące stawy oraz wykonywało okłady na podrażnione miejsca ciała.
Podobnie jak nalewkę przygotowuje się olej z żywicy. Najlepiej jest użyć oleju rafinowanego, który zachowuje dłuższą trwałość. Zamiast oleju można użyć oleju kokosowego. Żywicę wraz z olejem należy umieścić w naczyniu i podgrzewać na słabym ogniu, cały czas mieszając, aż żywica całkowicie się rozpuści. Im wyższa temperatura, tym żywica rozpuści się szybciej, jednak w tym przypadku ważne jest aby proces ten następował bardzo powoli. Po przefiltrowaniu preparatu i rozlaniu do słoiczków, będzie on zastygał aż do uzyskania stałego stanu skupienia i w ten sposób otrzymuje się maść o właściwościach leczniczych.
Maść podobnie jak nalewkę stosuje się do smarowania bolących miejsc najczęściej przy stanach reumatycznych czy podrażnieniach. Do otrzymanego preparatu można dodać wosku pszczelego wzbogacając jego dobroczynne działanie.
