Ostróżeczka polna (łac. Consolida regalis, Delphinium consolida) – bylina, należąca do rodziny roślin jaskrowatych, dziko rosnąca na terenie środkowej Europy oraz w Azji Mniejszej. Można spotkać ją również w Polsce. Była wykorzystywana już w czasach starożytnych. Jest wytrzymałą rośliną, zdolną do przetrwania długiego okresu bez opadów deszczu, ponieważ jej korzeń sięga na głębokość ok. 50 centymetrów.
Jej rozgałęziająca się łodyga może wynieść natomiast do ok. 70 cm. Liście ostróżeczki polnej są zielone i występują w różnych postaciach. Posiadają wcięcia i dzielą się na równowąskie łatki, przy czym ich cechą charakterystyczną jest owłosienie na ogonkach. Kwiaty rośliny mają kolor niebieski, choć mogą być również różowawo-niebieskie. Owoc stanowi spłaszczony mieszek. Znajdują się w nim ok. dwumilimetrowe, brunatne nasionka.
Ostróżeczka polna jest rośliną jednoroczną (choć zdarza się także, że występuje w formie rośliny dwuletniej), kwitnącą w okresie od późnej wiosny (początek czerwca) do jesieni. Nie jest wymagająca w kwestii podłoża. Można natrafić na nią nie tylko na łąkach czy pastwiskach, ale także w terenach przydrożnych czy wysypiskach. Może właśnie dlatego zdarza się, iż jest uważana za nieprzydatny chwast. Taki osąd mija się jednak z prawdą, gdyż w rzeczywistości ostróżeczka ma wiele zastosowań, choć to przede wszystkim roślina trująca.
Ostróżeczka polna – właściwości lecznicze
Istotnym jest, by ostróżeczki polnej (występującej również pod nazwami ostróżki, sroczki, rogulki czy modrzewca) nie używały osoby niezaznajomione z ziołolecznictwem. O ile w przypadku popularnych ziół takich jak mięta czy szałwia, ryzyko zatrucia jest znacznie mniejsze, o tyle ostróżeczka może wywoływać nieprzyjemne dolegliwości takie jak nudności lub biegunka, choć zdarza się też, że prowadzi do obniżenia ciśnienia krwi lub problemów z oddychaniem. Warto więc, by jej stosowanie skonsultować z lekarzem lub zielarzem. Istotne jest również, by pamiętać, iż ostróżeczka polna może szkodzić zwierzętom, pasącym się w miejscach, które porasta ta roślina.
Mimo trujących właściwości, ostróżeczkę jak najbardziej można wykorzystywać w celach leczniczych, zawiera ona bowiem tłuszcze, saponiny i alkaloidy oraz witaminę C. Medycyna ludowa od dawna wykorzystywała ją w walce z chorobami zatok oraz z pasożytami zewnętrznymi. Skutecznie walczy z pchłami czy wszami (w ten sam sposób wykorzystuje się ostróżeczkę w weterynarii).
Wspominając o biegunce, warto nadmienić, iż ta właściwość rośliny, która ją powoduje, może również pozytywnie przyczynić się dla działania organizmu jako środek przeczyszczający. Podobnie w pozytywny sposób można wykorzystać jej działanie obniżające ciśnienie. Zioło ma właściwości moczo- i żółciopędne. Naparem z ostróżeczki można przecierać również oczy w przypadku zapalenia spojówek. Z wyciągów z owoców i nasion rośliny przyrządza się maści. Takie maści sprawdzają się w przypadku reumatyzmu czy paraliżu, a także mają zastosowanie przeciwbólowe.
Ostróżeczka polna – zastosowanie i sposób użycia
Oprócz właściwości leczniczych, ostróżeczka polna znajduje również zastosowanie w obszarach niezwiązanych z medycyną. Niegdyś jej kwiaty służyły do barwienia tkanin (sukna) na zielono oraz na niebiesko. Jest rośliną miododajną, więc znajdzie zastosowanie w ogrodzie pszczelarza.
W medycynie korzysta się z kwiatu, ziela oraz nasion ostróżeczki, z których wytwarzane są preparaty oraz domowe mikstury. Dziś zwykle stosuje się ostróżeczkę jako środek zewnętrzny, choć i przy tym należy zachować ostrożność, bowiem może ona podrażniać wrażliwą skórę. Przede wszystkim produkuje się z niej różnego rodzaju wyciągi, np. wyciąg alkoholowy z ziela ostróżeczki, którym naciera się twarz i włosy (w przypadku wszawicy).
Przygotowanie takiego wyciągu jest dość proste. Wystarczy zalać ok. 10 gram zioła (wraz z kwiatami i owocami) 100 gramami alkoholu (najlepiej ok. 70-procentowego). Dodatkowo do roztworu można dodać ocet, by zwiększyć jego właściwości zwalczające pasożyty. Wyciąg wciera się w ciało również w przypadku reumatyzmu. Ostróżeczka przydaje się także w chorobach wątroby, jednak również w tym przypadku nie należy stosować jej wewnętrznie (w rzeczywistości, z uwagi na jej silne działanie, w ogóle nie wolno jej pić ani przyjmować doustnie w jakikolwiek inny sposób).
Innym rodzajem wyciągu, podobnym do opisanego wcześniej, choć wymagającym nieco większej ilości składników, jest wyciąg alkoholowo-octowy. Do jego sporządzenia potrzebne są: spiritus mrówczany oraz kamforowy (po 125 g) oraz ocet, zmieszane ze świeżym zielem lub sproszkowanymi nasionami. O ile na wykonanie pierwszego roztworu potrzebny jest tydzień (po tym czasie należy go przefiltrować), o tyle w przypadku drugiego potrzebne będzie trochę więcej dni, najlepiej dwa tygodnie. Wyciąg ten pomaga w nerwobólach czy nawet w przypadku rwy kulszowej.
Z uwagi na to, że ostróżeczka polna stanowi roślinę segetalną (chwasty), szkodzą jej pestycydy, zawarte w środkach, służących do ochrony pól uprawnych. Z racji tego może grozić jej wyginięcie. Z tego powodu, o wiele lepszym rozwiązaniem, by ją usunąć, jest koszenie, gdyż może ona wtedy wypuścić pędy.
