Kapusta rzepak (Brassica napus L), pochodząca z pobrzeży Morza Śródziemnego, jest uprawiana w Polsce na masową skalę. Ze względu na szczególnie upodobanie sobie tej rośliny do żyznych, bogatych w próchnice gleb, cechujących się głęboką warstwą orną i niewysokim poziomem zakwaszenia, co, w połączeniu ze stosunkowo wysoką wilgotnością powietrza, zapewnia rzepakowi niemalże idealne warunki do prawidłowego wzrostu i rozwoju.
Polska należy obecnie do trzech największych producentów tej rośliny na obszarze Europy, plasując się na trzecim miejscu zaraz po Niemczech i Francji. Państwa te mogą pochwalić się nieco większym areałem i finalną wielkością zbiorów. Każdej wiosny, przemierzając polskie drogi, nie sposób nie obejrzeć się za złociście mieniącą się plantacją – plantacją rzepaku. Jednak, biorąc pod uwagę fakt, że często nie wiemy nawet, jaką nazwę nosi roślina, na którą spoglądamy, za pewne wiele osób nie zna również jej praktycznych zastosowań, a co za tym idzie – nie zdaje sobie sprawy, jak ważną rolę odgrywa ona w naszym życiu.
Kapusta rzepak – wygląd
Kapusta rzepak jest rośliną jednoroczną, maksymalnie dwuletnią, występującą jedynie w uprawie. Niekiedy obserwowana jest jej dzika odmiana. Wówczas nie można mówić o samoistnym, odrębnym gatunku, a o skutku rozprzestrzenienia się rośliny z głównej plantacji. Kapusta rzepak wykształca bardzo długi, osiągający czasami nawet dwa metry, palowy korzeń, z którego następnie wyrasta wysoka do 160 cm, naga, pokryta niebieskozielonym nalotem, lepka w dotyku łodyga, zwieńczona rozłożystym kwiatostanem, na kwiaty którego składają się cztery słoneczno żółte płatki.
Podczas kwitnienia, czyli od początku kwietnia do końca września, pola rzepaku emanują bardzo przenikliwą, aromatyczną wonią, skutecznie przyciągającą owady. Warto napomnieć, że rośliny te są roślinami miododajnymi, dlatego też tak bardzo cenionymi wśród pszczelarzy. Wokół ich łodyg skoncentrowane są liczne liście – te ulokowane na dole charakteryzują się ogonkiem uformowanym na kształt liry; górne natomiast, obejmujące łodygę, są lancetowe, z zazwyczaj ząbkowanymi krawędziami. Rzepak owocuje od sierpnia do października.
Kapusta rzepak – właściwości lecznicze
Niewielkie nasiona rośliny, zamknięte w odstających od łodygi łuszczynach zawierają w sobie nawet do 50% tłuszczu, dlatego są wykorzystywane do produkcji oleju jadalnego, będącego źródłem steroli roślinnych, polifenoli i licznych witamin, takich jak m.in. witamina K czy E, należąca do grupy związków tokoferoli i tokotrienoli, wykazujących biologiczną aktywność w organizmie, a tym samym – stanowiących niezwykle silne naturalne antyoksydanty, będące tarczą ochronną przed nadmierną ilością wolnych rodników czy innych reaktywnych form tlenu w przemianach metabolicznych.
Ponieważ największą aktywność przeciwutleniającą wykazuje y-tokoferol. Witamina E bierze udział w ochronie komórek przed stresem oksydacyjnym, zwiększającym ryzyko zachorowania na choroby miażdżycowe i przyspieszającym starzenie się skóry. Potwierdzono także, że witamina ta wykazuje działanie przeciwzapalne, co odnajduje przełożenie w leczeniu chorób bazujących na tym podłożu – np. reumatoidalnym zapaleniu stawów czy łuszczycy. Y-tokoferol zapobiega również psuciu się samego oleju, pozwalając tym samym na dłuższe cieszenie się jego użytecznością.
Kapusta rzepak
Z kolei witamina K, czyli inaczej filochinon, której udział w oleju rzepakowym odgrywa równie ważną rolę, należy do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, co pozwala na odkładanie się jej w tkance tłuszczowej i w wątrobie. Główną funkcją i zadaniem witaminy K w organizmie jest regulacja krzepnięcia krwi.
Dzięki wartościowym składnikom i licznym witaminom olej rzepakowy stanowi również swoiste panaceum na zły stan skóry, włosów czy paznokci. Kapusta rzepak zmniejsza także ryzyko zachorowania na niektóre nowotwory i jest wykorzystywana przy leczeniu niepłodności. Skutecznie chroni przed miażdżycą, chorobami serca i cukrzycą. Wykazuje właściwości przeciwzapalne, moczopędne i wykrztuśne, wspomaga prawidłowe działanie układu nerwowego i rozrodczego, leczenie chorób oczu, nieprawidłowego stanu kości, a także zapobiega zaparciom.
Nierafinowany olej rzepakowy odznacza się stosunkowo gęstą konsystencją i ciemnożółtym odcieniem. Posiada dużo substancji bioaktywnych oraz bogate zestawienie kwasów tłuszczowych, takich jak omega-6 i omega-3, których proporcje w oleju rozkładają się bardzo korzystnie, tworząc stosunek 2:1. Przeważającą część jego składu stanowią, rzecz jasna, nienasycone kwasy tłuszczowe, które skutecznie obniżają całkowity poziom cholesterolu, tym samym zmniejszając ryzyko zawału serca.
Kapusta rzepak – zastosowania
Olej rzepakowy stosuje się m.in. jako biodiesel, czyli paliwo do napędu silników wysokoprężnych. W przemyśle kosmetycznym i farmaceutycznym – do produkcji mydła, pokostów, środków piorących, farb i lakierów oraz do wykańczania, impregnowania i farbowania tkanin czy też wyprawiania skór.
Tłuszcz pozyskiwany z nasion rzepaku jest wykorzystywany także do produkcji margaryn, wyrobów cukierniczych, piekarniczych oraz konserw. W kosmetyce jego głównym atutem jest bez wątpienia lekko orzechowy zapach, jak również zawartość beta-karotenu, wpływającego na uelastycznienie i głębokie nawilżenie wysuszonej, często popękanej skóry. Niekiedy rzepak wykorzystuje się także jako paszę dla zwierząt hodowlanych.
Kapusta rzepak – sposób użycia
Najlepszym sposobem użycia oleju rzepakowego jest z pewnością używanie go na zimno – do kanapek, warzyw, sałatek czy past. Nadaje się on jak najbardziej także do gotowania, pieczenia i smażenia. Należy wtedy pamiętać o zakupie oleju rafinowanego, uzdatnionego do obróbki termicznej. Olej rzepakowy świetnie sprawdza się jako dodatek do balsamów lub jako olej bazowy do masażu i pielęgnacji całego ciała.
Należy jednak mieć na uwadze to, że olej ten jest olejem nieschnącym. Z tego powinno się zachować umiar i ostrożność podczas aplikowania go na twarzy. Ze względu na tłustość samą w sobie, olej rzepakowy nie nadaje się niestety do nakładania na cerę tłustą i mieszaną. W przypadku cery suchej niezbędne jest przy tym zabiegu stosowanie regularnych peelingów, które pomogą zapobiec ewentualnemu pojawieniu się zaskórników.
