Czosnek wężowy (łac. allium scorodoprasum) – potocznie por piaskowy, jedna z odmian czosnku rosnącego dziko. Obok najbardziej znanego czosnku pospolitego, istnieje około 250 odmian czosnku występujących w różnych częściach świata, w tym także w Polsce. Czosnek wężowy występujące w Turcji oraz południowej, wschodniej i środkowej Europie. W Polsce rośnie rzadko, głównie na południu kraju. Można go spotkać w zaroślach łąk, na skraju lasów i na wzgórzach. Gatunek umieszczony na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski oraz w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin. Oznacza to, że jest gatunkiem narażonym na wyginięcie. W naszym kraju znajduje się tylko około 100 stanowisk tej rośliny.
Mimo niewątpliwych zalet kulinarnych i zbawiennego wpływu na układ trawienny i górne drogi oddechowe, jest uprawiany dosyć rzadko mimo tego, że jego uprawa nie jest trudna. Przede wszystkim nie wymaga wykopywania na zimę, ponieważ jest odmianą mrozoodporną. Sadzony w sąsiedztwie innych roślin ma na nie korzystny wpływ – odstrasza szkodniki. O czym warto wspomnieć, czosnek jest najprawdopodobniej najstarszą rośliną uprawianą przez człowieka. Już kilka tysięcy lat p.n.e. odkryto właściwości dezynfekujące tej rośliny. Dzisiaj w aptekach znajdziemy sporo suplementów diety zawierających wyciąg z czosnku ale jak wiadomo to, co występuje w postaci naturalnej i rośnie dziko na niezanieczyszczonej glebie – tak jak właśnie czosnek wężowy – można uznać za najlepszy jakościowo lek.
Jak rozpoznać czosnek wężowy?
Czosnek wężowy z daleka przypomina fioletową kulę o nieregularnym kształcie, umieszczoną na wysokiej łodydze. Sztywna łodyga tej odmiany czosnku osiąga długość około 1 metra. Kwiaty o ciemnopurpurowym zabarwieniu tworzą kulę, od której odstają krótsze i liczne, fioletowoczarne cebulki. Kwiaty wraz z dojrzewaniem zmieniają się w bulwy zawierające ząbki czosnku. Liście płaskie, lancetowate, o długości do 26 cm. Wyrastają na jesieni i są częściowo zimozielone. Podczas kwitnienia zasychają. Nitki pręcików wewnętrznych mają ząbki.
Czosnek wężowy – właściwości lecznicze
Czosnek wężowy zaliczany jest do tej samej rodziny, co warzywa cebulowe takie jak cebula, szczypiorek, por, ma też podobne właściwości. Obfituje w witaminy C, B1,B2,PP a także sole mineralne: potas, wapń i magnez. Przede wszystkim jednak posiada związki siarkowe, które oprócz tego, że nadają roślinie ostry zapach, oferują działanie bakteriobójcze i obniżające poziom cukru we krwi. Czosnek zawiera także flawonoidy, a te obniżają ciśnienie.
O czosnku przypominamy sobie zazwyczaj w okresie zimowym, okresie przeziębień i spadku odporności. Czosnek wężowy, tak jak i jego najbardziej popularna odmiana, zapobiega infekcjom górnych dróg oddechowych i pomaga je zwalczyć, kiedy już się pojawią. Świetny w leczeniu bólu gardła, kaszlu i przeziębień.
Czosnek działa bakteriobójczo nie tylko na górne drogi oddechowe, zwalcza też stany zapalne w drogach moczowych i w przewodzie pokarmowym. Ma silne działanie na pasożyty układu pokarmowego – owsiki czy tasiemce. Czosnek bogaty w siarczki jest doskonałym antybiotykiem. Hamuje rozwój niektórych bakterii, a przy tym nie niszczy naturalnej flory bakteryjnej, jak sztuczne antybiotyki kupowane w aptece.
Kolejnymi ciekawymi własnościami czosnku są: zmniejszenie napięcia mięśni gładkich jelit i oskrzeli, obniżenie poziomu trójglicerydów w osoczu krwi, poprawienie przepływu krwi przez naczynia i ułatwienie zaopatrzenia mózgu w tlen. Obniża także poziom cholesterolu. Leczy bezsenność i migrenę, nieżyty żołądka i jelit, cukrzycę oraz czerwonkę.
Czosnek pobudza wydzielanie soku żołądkowego, usprawnia przyswajanie i trawienie pokarmów. Składniku czosnku – cystyna i cysteina biorą udział w procesach odtruwania wątroby i regulują reakcje enzymatyczne.
Czosnek wężowy – zastosowanie i sposób użycia
Czosnek wężowy ma bogate zastosowanie w kuchni. Do końca średniowiecza był bardzo ceniony i często dodawano go jako przyprawę ze względu na jego łagodny smak. Doskonały, aby przyprawiać nim wędliny, mięso i ryby. Świetnie komponuje się także z dziczyzną. Może być składnikiem zup, sosów, marynat, sałatek.
Czosnek wężowy najlepiej spożywać w małych ilościach, ale za to często. Zaleca się jadać go w postaci surowej np. pocięty w plasterki lub zmiażdżony, starty na tarce, podawany np. z pieczywem. Ząbki czosnku można zamarynować. Zastosowanie kulinarne mają również świeże liście czosnku wężowego.
Jak w przypadku każdego czosnku, minusem jest nieprzyjemny zapach po jego spożyciu, doskwierający osobom z naszego najbliższego otoczenia. Warto wiedzieć, że w czasie obróbki termicznej smak czosnku staje się nieco łagodniejszy. Jego zapach również da się częściowo zminimalizować poprzez żucie zielonej natki pietruszki lub goździków (w ilości około 10-krotnie większej niż czosnku), zjedzenie łyżeczki miodu, ziarnka palonej kawy, przegryzienie jabłka czy popicie czosnku jogurtem, czerwonym winem lub mlekiem.
O czosnku warto pamiętać przez cały rok. Nie zapominając o jego efektownych, dziko występujących i ginących w Polsce odmianach, takich jak właśnie czosnek wężowy, które warto zacząć uprawiać także we własnym ogródku.
