Gorczyca polna (Sinapis arvensis) zaliczana jest do rodziny kapustowatych. W Polsce często rozpoznawana pod nazwą ognicha lub świerzop, należy do grupy najbardziej popularnych, występujących powszechnie chwastów jednorocznych.
Gorczyca polna jest rośliną ruderalną (zajmującą siedliska silnie przekształcone w skutek działalności człowieka), niemniej jednak spotkać ją można także w środowisku naturalnym (łąki, rowy przy drogach, miedze, ugory a także pola uprawne.) Najczęściej zachwaszcza takie rośliny jak zboża jare, len, ziemniaki, buraki czy gatunki strączkowe, posiadając zbliżony cykl rozwojowy rozwojowy do gatunków uprawnych (chwast segmentalny).
Gorczyca polna rośnie niemal wszędzie, ale preferuje żyzne, wilgotne i próchnicze gleby. Jest uznawana także za roślinę wskaźnikową (taką, która ma wąski zakres tolerancji siedliskowej w odniesieniu do konkretnego czynnika), wskazując na występowanie gleb gliniastych i bogatych w wapń. Roślinę rzadko można spotkać na glebach piaszczystych.
Gorczyca polna – morfologia
Gorczyca polna – pokrój
Roślina dorasta do około 60 cm . Łodyga jest ciemnozielona, niekiedy z purpurowymi naciekami, sztywna, wzniesiona, pokryta pojedynczymi, szczecinkowatymi włoskami. Rozgałęzia się dopiero w górnej części. Na roślinie występują dwa rodzaje liści – dolne o kształcie lirowatym, duże, zielone, wyraźnie unerwione z ząbkowanym brzegiem blaszki. Najczęściej przytwierdzone do łodygi ogonkiem liściowym. Liście w górnej części rośliny – młodsze, o kształcie jajowatym, często siedzące (pozbawione ogonka).
Gorczyca polna – kwiaty
Kwiaty o żółtej barwie, zebrane są w kwiatostan w postaci grona i średnicy około 15 cm. W odróżnieniu od (często mylonej) rzodkwi świrzepy, świerzop posiada cztery wąskoeliptyczne działki kielicha, odginające się pod kątem prostym w trakcie kwitnienia. Kwiat zbudowany jest z sześciu pręcików, jednego słupka i czterech płatków korony. Gorczyca polna kwitnięcie rozpoczyna wiosną – w maju i kwitnie nieprzerwanie nawet do października.
Gorczyca polna – owoce, nasiona
Gorczyca jest rośliną owadopylną, a przy niesprzyjających warunkach również samopylną. Po zapyleniu kwiat przekształca się w czterokanciastą, wielonasienną łuszczynę o wielkości około 1 cm. Nasiona umieszczone są w jednym rzędzie, mają kulisty kształt, czarno lub czerwonobrunatne zabarwienie o drobnosiateczkowatej, lekko połyskującej powierzchni z charakterystycznym, jasnym znaczkiem.
Rośliny często nie wytrzymują wiosennych przymrozków, ale nasiona fizjologicznie są w stanie bardzo długo zachować zdolność kiełkowania (nawet około 50 lat). Zauważono, że są również odporne na przebywanie w układzie pokarmowym zwierząt. Siewki gorczycy polnej pojawiają się nieregularnie przez cały rok. Jedna roślina jest w stanie w trakcie okresu wegetacji wytworzyć około tysiąca nasion (a w sprzyjających warunkach nawet o wiele więcej) i wydać na świat więcej niż jedno pokolenie. Gorczyca polna jest więc uznawana za jeden z najbardziej ekspansywnych chwastów.
Gorczyca polna – zastosowanie
Gorczyca polna – superchwast
Gorczyca polna zdobyła niewątpliwie niechlubny tytuł superchwastu, ze względu na wiele czynników. Jednym z najważniejszych, jest mutacja genetyczna, którą przeszła roślina w trakcie ewolucji gatunku.
Gorczyca polna stała się odporna na glifosat, który jest głównym składnikiem najpopularniejszego herbicydu stosowanego w rolnictwie – Roundup’u. Bardzo trudno więc się jej pozbyć przy użyciu zwalczania chemicznego. Do tego dochodzą małe wymagania glebowe, zdolność kiełkowania, samopylność i już mamy niesamowicie uciążliwy chwast.
Świerzop jest też rośliną bardzo żarłoczną. Pobiera z gleby spore ilości składników pokarmowych, wody oraz mikro i makroelementów. Stanowi więc groźną konkurencję dla roślin uprawnych czy ozdobnych. Obliczono, że przy obecności dwóch roślin na jeden metr kwadratowy powierzchni uprawnej, plon buraka czy zbóż obniża się o około 5%.
Gorczyca polna – szkodliwość
Gorczyca polna jest niebezpieczna również ze względu na możliwość wywoływania chorób niszczących uprawy np. buraka, kapusty czy kalafiora. Dzieje się tak dlatego, że roślina może być żywicielem i gospodarzem wielu groźnych patogenów (wywołujących m.in. kiłę kapusty czy czopowatość bulw ziemniaka) i szkodników (mątwik burakowy, bielik kapustnik, nicienie).
Dodatkowo swoją szkodliwość wykazuje przy hodowli zwierząt. Jej domieszka w paszy może powodować pogorszenie jakości mleka, mięsa, a w skrajnych przypadkach nawet zatrucie zwierząt (wykazuje trujące właściwości).
Gorczyca polna – zalety
Gorczyca polna dawniej była używana częściej niż dziś. Nasiona wykorzystywano do wytwarzania musztardy czy oleju, w medycynie naturalnej uzyskiwano z niej środek leczniczy do łagodzenia objawów nieżytu żołądka. Niestety, ze względu na swoje toksyczne właściwości w zbyt dużych ilościach, nie jest dziś praktycznie stosowana w celach leczniczych, zwłaszcza na własną rękę.
Nie znaczy to, że nie możemy jej wykorzystać. Ze sproszkowanych nasion uzyskamy preparat, który z powodzeniem zastosujemy przeciw ślimakom, gąsienicom czy mszycom. Dodatkowo, kwiaty gorczycy są miododajne i w związku z tym atrakcyjne dla pszczół.
