Tarczownica islandzka (Cetraria lslandica) to roślina pochodząca z rodziny tarczownicowatych. Uważana jest za porost, ze względu na nieustające przebywanie z glonami. Występuję ona praktycznie na każdym kontynencie. Można ją spotkać na terenie Europy, Azji (tereny tundry) i Ameryki Północnej.
W Polsce rośnie na całym obszarze, choć preferuje suche lasy sosnowe, skaliste góry czy pnie drzew. W naszym kraju jest rośliną pod całkowitą ochroną i pod żadnym pozorem nie może być ona zbierana do celów leczniczych czy przetwórczych. Tarczownica należy do grona roślin zagrożonych wyginięciem i związku z tym, wpisana jest do czerwonej listy roślin i grzybów. Każdy surowiec apteczny zostaje przygotowany, dzięki zagranicznemu importowi.
Inna nazwa zwyczajowa tarczownicy islandzkiej to płucnica islandzka. Czasami, zwłaszcza na terenach zimnych można spotkać jeszcze inną nazwę tarczownicy, mianowicie porost islandzki, który służy jako pokarm dla reniferów.
Tarczownica islandzka – ogólna charakterystyka
Tarczownica islandzka jest grzybem wieloletnim i potrafi osiągnąć nawet 10 cm wysokości. Wytwarza bardzo specyficzną i krzaczkowatą plechę, która jest wielokrotnie i nierównomiernie rozwidlona. Górna część plechy ma kolor oliwkowo-brązowy, natomiast strona plamista ma barwę jasnoszarą. Porost posiada kędzierzawe oraz bardzo drobne listki o grubości zaledwie 0,5 mm.
Tarczownica islandzka – surowiec i właściwości
Aby otrzymać surowiec tarczownicy islandzkiej należy jej plechę wysuszyć w warunkach naturalnych. Wtedy też otrzymuje się porost islandzki, czyli Lichen islandicus. Zawiera on w sobie do 4% kwasów porostowych (np. kwas fumaroprotocetrarowy, kwas D-protolichesterynowy i kwas usninowy), wielocukry (np. licheninę, izolicheninę i śluz) oraz sole mineralne.
Tarczownica islandzka – działanie i zastosowanie
Ze względu na zawartość wielocukrów (lichenina czy śluz) plecha tarczownicy działa ochronnie na błony śluzowe górnych dróg oddechowych, a także przełyku i żołądka. Ponadto, związki te osłaniają górne drogi oddechowe przed podrażnieniem. Co więcej, zanotowano, iż wielocukry upłynniają zalegającą wydzielinę i wyzwalają odruch wykrztuśny oraz zmniejszają prawdopodobieństwo wystąpienia stanów zapalnych organizmu.
W aspekcie kwasów, działają one hamująco na rozwój różnorodnych drobnoustrojów chorobotwórczych. Poza tym, mają one bardzo nieprzyjemny i gorzki smak, który pobudza wydzielanie soku żołądkowego, usprawnia procesy trawienia i przyswajanie pokarmów, a także zwiększa łaknienie.
Przetwory, a zwłaszcza przygotowane z porostu odwary mają działanie przeciwwymiotne i wykazują korzystny wpływ na przemianę materii. Warto zaznaczyć, że podczas gotowania trwającego dłużej niż 30 minut gorycz zanika. Jednakże ma to swoje odzwierciedlenie w późniejszym działaniu, które nie jest już tak samo pobudzające i wzmacniające. Kwas protocetrarowy nie działa już silnie przeciwwymiotnie. Należy pamiętać, że zbyt duże dawki odwaru obniżają motorykę jelit i zmniejszają wrażliwość na bodźce.
Przetwory z porostu islandzkiego stosuje się w stanach nieżytowych oskrzeli, gardła i jamy ustnej w niektórych przypadkach również płuc. Wyciąg płynny z tego surowca jest fundamentalnym składnikiem płynu Pectosol, który ma właściwości wykrztuśne. Odwary działają jako środek osłaniający i przeciwzapalny w nieżycie żołądka oraz w chorobie wrzodowej żołądka czy dwunastnicy. Porost może być stosowany również jako lek moczopędny przy takich schorzeniach jak: niedokwaśność, utrudnione trawienie i przyswajanie pokarmów oraz w skłonności do wymiotów.
Tarczownica islandzka – przetwory
Odwar zagęszczony z porostu: zalecany jest do spożywania w przypadku nieżytu górnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego. Swoje działania posiada również w sferze przeciwkaszlowej, przeciwzapalnej, przeciwpotnej oraz przeciwwymiotnej. Aby przygotować odwar należy 2 łyżki porostu islandzkiego zalać 3 szklankami ciepłej wody i gotować na wolnym ogniu bez przykrycia, do momentu otrzymania około 2 szklanek płynu. Następnie należy płyn lekko przestudzić i przecedzić do termosu. Pić 1-3 łyżki 2-3 razy dziennie na 1/2 godz. przed posiłkami.
Zioła osłaniające: zalecane w przypadku stanów zapalnych przełyku i żołądka oraz w silnych uszkodzeniach mocnymi kwasami lub zasadami. Aby przygotować ziółka należy zmieszać równe ilości porostu islandzkiego, nasion lnu i rozdrobnionego korzenia prawoślazu. Następnie zalać 2 łyżki ziół 1/2 l zimnej wody i odstawić na 3-4 godz., mieszając regularnie co jakiś czas. Następnie gotować na wolnym ogniu pod szczelnym przykryciem przez 5 minut. Odstawić na około 10 minut i solidnie przecedzić. Ziółka należy spożywać po 5-6 razy dziennie.
Zioła płucne: zalecane do stosowania jako środek wspomagający, pomocniczy, łagodzący kaszel, hamujący czynność gruczołów potowych, osłaniający błony śluzowe i poprawiający apetyt. Aby przygotować zioła należy zmieszać 100 g porostu islandzkiego, 50 g pączków sosny i 30 g rozdrobnionego korzenia lukrecji. Kolejno zalać 1 łyżkę ziół 1 szklanką gorącej wody i gotować na wolnym ogniu, pod szczelnym przykryciem przez około 10 do 15 minut. Następnie zioła należy odstawić na 10 minut i dokładnie przecedzić. Zaleca się spożywanie po 2-3 razy dziennie po 1 szklance po spożytym jedzeniu.
