Krokosz barwierski (Carthamus tinctorius) zwany też szafranem łąkowym, to roślina znana już w starożytności i uprawiana w basenie Morza Śródziemnego. Używany był głównie jako środek barwiący, zarówno taniny, jak i środki spożywcze. W Polsce uprawiany jeszcze w latach 50 XX wieku, jako roślina oleista. Jej wytłoczyny stosowano jako paszę.
Krokosz barwierski – właściwości
Częścią użytkową krokosza są kwiaty zawierające czerwony barwnik z grupy flawonoidów, kartaminę. Substancję tę używano do barwienia tkanin oraz kosmetyków. Drugim barwnikiem, który zawierają kwiaty krokosza, jest żółcień krokoszowy, będący pochodną chinoliny. Można używać go do barwienia środków spożywczych, a w dawnych czasach używany był jako tańszy zamiennik szafranu. Owocem krokosza są niełupki, które w praktyce nazywa się nasionami. Z niełupek dość łatwo wyłupuje się nasiona w kolorze kości słoniowej. Nasiona te są bogate w tłuszcze, których zawierają do 40% oraz w białka, stanowiące 15% masy.
Obecnie krokosz barwierski uprawiany jest głównie dla oleju, który jest pozyskiwany z nasion. Olej ten jest bogaty w kwas linolowy (70%), linolenowy (10%) a alfa-tokoferol, czyli witaminę E.
- Krokosz barwierski ma wiele różnorodnych właściwości zdrowotnych. Obniża poziom glukozy, działając przeciwcukrzycowo. Wpływa również na zmniejszenie poziomu cholesterolu, wykazując działanie przeciwmiażdżycowe. Olej z krokosza jest polecany przez dietetyków, jako substytut zdrowego oleju, bogatego w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe.
- Krokosz wzmaga potliwość, jest moczopędny oraz wpływa regulująco na wypróżnienia. Dzięki kwasowi linolowemu wpływa korzystnie na stan skóry, działając pielęgnacyjne oraz hamując stany zapalne skóry. Kwas linolowy często wykorzystywany jest jako składnik kosmetyków do pielęgnacji skóry, pozwalający zachować skórze jędrność i zapobiegający utracie nawilżenia. Olej z krokosza dzięki dużej zawartości witaminy E, neutralizuje szkodliwe działanie wolnych rodników, spowalnia proces starzenia skóry oraz zwalcza skutki działania promieni słonecznych.
Krokosz barwierski zastosowanie praktyczne
Krokosz barwierski niegdyś uprawiany był jako roślina paszowa i takie zastosowanie może mieć nadal. Nadaje się jako zielona pasza dla owiec, które chętnie ją jedzą i nie mają problemów z trawieniem. Zielone części rośliny można też ukisić i wykorzystywać jako paszę.
Również makuchy pozostałe po procesie wytłaczania oleju można przeznaczyć jako paszę dla bydła opasowego. Jest to pasza pełnowartościowa i wysoko białkowa.
Kwiaty krokosza, także w formie suszonej można wykorzystywać do delikatnego barwienia żywności. Niestety jego właściwości kuchenne ograniczają się raczej tylko do funkcji barwiącej, gdyż jego walory smakowe i aromatyczne są znikome. Stanowi niekiedy składnik mieszanek przyprawowych, lecz pojedynczo nie jest wykorzystywany jako przyprawa.
Olej z nasion krokosza barwierskiego wytłaczany jest na zimno i wykorzystywany jest szeroko, zarówno w kuchni, kosmetyce jak też w lecznictwie. Jego lekko orzechowy smak idealnie nadaje się do przygotowywania aromatycznych sałatek.
Zewnętrznie używa się oleju krokoszowego do pielęgnacji skóry, szczególnie jej wysuszonych partii. Pomaga szczególnie na suchą, skłonna do powstawania zmarszczek, skórę twarzy. Nakładając go na twarz, należy pamiętać o wcześniejszym oczyszczeniu skóry, co pozwoli na lepsze wchłonięcie się preparatu. Olej należy wmasowywać kolistymi ruchami, pamiętając o omijaniu okolicy oczu.
Oleju nie powinno się używać w przypadku tłustej lub trądzikowej skóry, gdyż nie tylko przyniesie to korzyści, lecz może spowodować wręcz odwrotny skutek, czyli zaczopowanie porów i pogorszenie stanu skóry.
Najczęściej olejek krokoszowy działa korzystnie na skórę, zmiękczając ją i wyraźnie odmładzając. Może się jednak zdarzyć, szczególnie w przypadku osób ze skłonnością do alergii, że po użyciu preparatu wystąpią objawy niepożądane w postaci zaczerwienienia, świądu czy pieczenia. Jest to wskazanie do natychmiastowego odstawienia preparatu i do skontaktowania się z lekarzem dermatologiem.
Zewnętrznie olej działa na łuszczycę, trudno gojące się rany oraz przy kontuzjach. Można użyć go też jako wlew doodbytniczy, szczególnie przy stanach zapalnych odbytu lub do smarowania w stanach zapalnych narządów płciowych.
Krokosz barwierski można przyjmować doustnie w przypadku skąpych i nieregularnych miesiączek, w stanach obniżenia odporności, w stanach osłabienia serca, w miażdżycy, chorobie wieńcowej oraz w zaburzeniach krążenia krwi. Korzystnie wpływa też w chorobach stawów, w reumatyzmie i artretyzmie oraz przy zaparciach.
Krokosz barwierski – sposób użycia
Krokosz barwierski można przyjmować w postaci gotowych, dostępnych w aptece preparatów, w postaci olejku lub przygotowując własnoręcznie napary.
Do przygotowania naparu wystarczy 2 g suchego surowca, który zalewamy szklanką wrzątku. Odstawiamy na 20 minut, przykrywając napar i czekając, aż naciągnie i nieco przestygnie. Następnie odcedzamy i pijemy w porcjach podzielonych na porcje, jako środek uspokajający, rozkurczowy i pobudzający krążenie lub stosujemy zewnętrznie do okładów.
Olejek z krokosza stosujemy w przypadku zaparć. Należy wówczas przyjmować go doustnie, dwukrotnie w ciągu dnia, po 15 ml na porcję.
Z rozdrobnionych kwiatów krokosza przygotowuje się wino, które działa wzmacniająco na serce, łagodzi stany nerwicowe oraz działają stymulująco na układ odpornościowy. W celu przygotowania wina należy wziąć jedną cześć kwiatu i zalać pięcioma częściami ciepłego, wytrawnego wina. Po odstawieniu na okres dwóch tygodni wino należy przecedzić i pić 1 mały kieliszek, jeden raz dziennie.
