Słonecznik zwyczajny (Hellanthus annuus) jest rośliną jednoroczną z rodziny astrowatych. Jej właściwości jako pierwsi dostrzegli mieszkańcy Meksyku, skąd roślina trafiła do Europy. Początkowo traktowany jako roślina ozdobna, z czasem wykorzystywany jako roślina oleista, do uzyskiwania oleju. Na szeroką skalę pozyskuje się też nasiona słonecznika. Niewiele osób zdaje sobie sprawę, że surowcem leczniczym w przypadku słonecznika są również jego kwiaty.
Słonecznik zwyczajny – właściwości lecznicze
Głównym surowcem wykorzystywanym w ziołolecznictwie są żółte kwiaty języczkowe słonecznika. Zawierają one szereg leczniczych związków. Są nimi saponozydy trójterpenowe (heliantozydy A, B i C oraz kwas echinocystowy), alkohole trójterpenowe (arnidiol, faradiol), flawonoidy (kwercetyna, kwercymerytryna), karotenoidy (luteol, taraksantol), cholinę, betainę i ksantofil. Zawierają również węglowodany oraz sole mineralne.
Substancje czynne zawarte w kwiatach słonecznika obniżają temperaturę ciała, działają pobudzająco na układ trawienny, zwiększając ilość wydzielanych soków trawiennych i usprawniając procesy trawienne. Kwiaty stosowane zewnętrznie pomagają wchłaniać się wybroczynom podskórnym oraz miejscowym obrzękom.
Kwas chlorogenowy zawarty w kwiatach i zielonych częściach rośliny wykazuje silne właściwości utleniające, chroni wątrobę, zapobiega rozwojowi bakterii, wirusów i grzybów. Wykazuje też właściwości hipoglikemiczne oraz obniżające poziom glukozy we krwi.
Olej tłoczony na zimno z ziaren słonecznika działa przeczyszczająco i żółciopędnie. Ma również działanie przeciwzapalne, przeciwzakrzepowe, obniżające poziom cukru oraz cholesterolu we krwi. Ma dobry wpływ na układ nerwowy i odpornościowy. Olej słonecznikowy ma też działanie nawilżające i regenerujące, które to właściwości wykorzystuje się m.in. w kosmetyce do pielęgnacji łuszczącej się, przesuszonej skóry.
Nasiona słonecznika mają wysoką wartość odżywczą. Zwierają dużo białka, kwas linolowy, lecytynę, niezbędną do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego oraz tryptofan, który podnosi wytwarzanie serotoniny. Pestki słonecznika to także bogate źródło witamin A, E, niektórych witamin z grupy B, PP oraz minerałów wapna, magnezu, selenu, żelaza, potasu, cynku i miedzi.
Pestki słonecznika zwyczajnego nawilżają błony śluzowe i stymulują pracę gruczołów łojowych. Składniki znajdujące się w nasionach słonecznika wpływają na funkcjonowanie nerek i nadnerczy, poprzez działanie moczopędne. Likwidują stany zapalne układu moczowego, pomagają w leczeniu schorzeń prostaty oraz wpływają łagodząco na bóle reumatyczne.
Słonecznik zwyczajny – zastosowanie
Słonecznik zwyczajny znajduje zastosowanie w kuchni, kosmetyce, w przemyśle spożywczym oraz w ziołolecznictwie. W kosmetyce używany jest w formie olejku do ciała lub włosów.
W kuchni stosuje się olej słonecznikowy do smażenia, do sałatek, a nasiona do sałatek, wypieków, a także jako zdrowa przekąska. Trzeba jedynie uważać z ilością spożywanych nasion, ponieważ podrażniają one jelita, mogąc wywoływać biegunki. Nie są też polecane dla osób z nadwagą z uwagi na wysoką ich kaloryczność. Z nasion można w warunkach domowych hodować kiełki, które następnie uzupełnią dietę o witaminy i składniki mineralne.
Najwięcej zastosowań słonecznik zwyczajny znajduje w lecznictwie. Nalewki kwiatów słonecznika używa się zewnętrznie na stłuczenia, obrzęki i wybroczyny.
Nalewka stosowana wewnętrznie pomaga na gorączkę, dreszcze oraz grypę. Kiedyś stosowano ją do leczenia malarii. Napary z kwiatów słonecznika stosuje się tradycyjne w przypadku braku łaknienia, w zaburzeniach nerwowych, w bezsenności, w stanach wyczerpania oraz dla poprawienia funkcjonowania wątroby, oraz nerek.
Olej słonecznikowy jest doskonałym środkiem oczyszczającym organizm z toksyn. W tym celu stosuje się go do ssania, które jest tanią, domową kuracją stosowaną również w przypadkach uporczywych bólów głowy, zapaleniu zatok, w chorobach kobiecych, w chorobach nerwowych, w paradontozie oraz w zatruciu alkoholowym. Kuracja zwykle trwa długo. Nawet do kilku miesięcy. Olej z pestek słonecznika stosuje się również zewnętrznie w chorobach skóry oraz w chorobach reumatycznych do nacierania bolących stawów.
Słonecznik zwyczajny – sposób użycia
Do celów leczniczych zbiera się żółte kwiaty języczkowe, niekiedy całe kwiatostany oraz liście, łodygę lub korzenie słonecznika. Surowiec suszy się lub stosuje świeży w formie nalewek i naparów.
Chcąc przygotować odwar z kwiatów słonecznika? Musimy zalać 2 łyżki kwiatów szklanką ciepłej wody i gotować na małym ogniu, pod przykryciem przez 3 minuty. Następnie odwar odstawiamy do przestudzenia i pijemy dwa razy dziennie, na godzinę przed jedzeniem w celu obniżenia temperatury. Odwar możemy wykorzystywać również zewnętrznie do okładów.
Z kwiatów lub liści słonecznika możemy też przygotować napar. W tym celu zalewamy łyżkę suszonych ziół, wrzącą wodą i odstawiamy na pół godziny do naciągnięcia. Pijemy dwa razy dziennie po pół szklanki, na pół godziny przed posiłkiem Wskazaniem do picia naparów są bóle głowy, żołądka, w kolce jelitowej i skurczach oskrzeli, jako środek rozluźniający mięśnie gładkie.
Słonecznik zwyczajny można wykorzystać także do przygotowania nalewki. Nalewka z koszyczków oraz z liści słonecznika wykorzystywana jest przeciw reumatyzmowi, w chorobach układu oddechowego oraz jako środek poprawiający apetyt. W celu jej przygotowania należy liście lub kwiatostany, świeże lub suszone zalać czystą wódką i odstawić w ciemne miejsce, na okres kilku tygodni. W tym czasie należy kilkakrotnie wstrząsać naczyniem z nalewką. Jest ona gotowa, gdy uzyska brązową barwę. Wówczas stosujemy po łyżeczce, na pół godziny przed każdym posiłkiem.
Słonecznik zwyczajny
Nalewkę można przygotować też z płatków kwiatowych, które trzeba zalać alkoholem w proporcji 1:5 i odstawić na dwa tygodnie w ciemne miejsce. Następnie stosować w ilości po 30 do 40 kropli, jako środek obniżający gorączkę oraz wykrztuśny. Nalewka ta pomaga też w chorobach układu nerwowego, a po rozcieńczeniu można ją stosować zewnętrznie do okładów.
Olej z nasion słonecznika można stosować w ilości 50 g jako środek przeczyszczający. W kuracjach przeciwzapalnych układu pokarmowego, w ilości 1-2 łyżek dziennie, podawanych trzykrotnie w ciągu dnia.
Nasiona słonecznika w ilości 2 garści dziennie wspomogą organizm w okresie rekonwalescencji, obniżą napięcie nerwowe i złagodzą stany depresyjne.
Świeże, zmielone liście słonecznika można wykorzystywać do okładów, w przypadkach łagodnych oparzeń pierwszego stopnia.
Jak widać słonecznik zwyczajny, jest bardzo wartościowy, a mimo swojej dostępności wciąż mało doceniany i niedostatecznie wykorzystywany.
