Przetacznik leśny (Veronica officinalis) to roślina pochodząca z rodziny trędownikowatych. Występuję ona praktycznie na terenie całej Europy. Rośnie dziko w Afryce, Azji (zwłaszcza na Kaukazie). W Polsce można ją zobaczyć na całym obszarze na polach, łąkach, przydrożach, wrzosowiskach, pastwiskach, zrębach czy lasach. Bylina ta lubi kwaśne, piaszczyste, gliniaste, wilgotne gleby. Częściej występuję na niżu, niż na górskich terenach.
Przetacznik leśny – ogólna charakterystyka
Przetacznik leśny jest rośliną, która wyrasta na poziomie 20 cm. W całości jest silnie owłosiona. Łodygi są płożące, nieco rozgałęzione, zakorzeniające. Grona kwiatowe, w przeciwieństwie do łodyg są zawsze prosto wzniesione. Liście rośliny są w kształcie jajowatym, eliptycznym, karbowanym. Zazwyczaj liść zwęża się w bardzo krótki ogonek.
Barwa liści jest zielona i połyskująca. Kwiaty byliny są grzbieciste o koronie bladoniebieskiej lub fioletowej z ciemnymi żyłkami. Zebrane są w proste ale i gęste kwiatostany groniaste. W jednym gronie występuję od 15 do 26 kwiatów na krótkich szypułkach. Owocem jest torebka, która swoim kształtem przypomina trójkątne serce.
Przetacznik leśny – surowiec i podstawowe związki czynne
W celach leczniczych zbierane są górne części pędów przetacznika w okresie od czerwca do końca sezonu letnio-jesiennego. Istotne jest, by nie posiadały one jeszcze przekwitłych kwiatów lub torebek nasiennych. Ponadto, zebrane pędy nie powinny też zawierać łodyg korzeniących się. Zgromadzone surowce suszy się w naturalnych suszarniach. A więc w miejscach zaciemnionych, przewiewnych z ogrzewaniem maksymalnie do 35 stopni Celsjusza.
Głównym surowcem jest ziele przetacznika leśnego: Herba Veronicae. Sprzedawany surowiec w sklepach leczniczych lub w aptekach jest zazwyczaj mieszanką kilku gatunków przetacznika jak np. ożankowego czy kłosowego. Tak wytworzony surowiec zawiera glikozydy irydoidowe, głównie aukubinę, ponadto mannitol, β-sytosterol, fenolokwasy, garbniki, flawonoidy, saponiny, gorycze i sole mineralne.
Przetacznik leśny – zastosowanie i formy działania
Można stwierdzić, że ziele przetacznika posiada łagodne działanie wykrztuśne, dzięki saponinom, które znajdują się w jej składzie. Co więcej, wyciągi z ziela nieco pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, dzięki zawartym w nich niewielkiej ilości goryczy. Ponadto, usprawniają trawienie i przyswajanie pokarmów.
Fenolokwasy i garbniki, ze względu na właściwości działają zapierająco i przeciwbakteryjnie. Poza tym wyciągi te zwiększają nieco wydalanie moczu i potu oraz ułatwiają usuwanie wraz z nimi produktów przemiany materii. Przetwory, w tym odwary i inne roztwory z przetacznika przyspieszają gojenie ran i regenerację uszkodzonego naskórka ze względu na własności lekko ściągające, bakteriobójcze i przeciwzapalne.
Takie działanie, czasem porównywalne jest do właściwości leczniczych babki lancetowatej. Istotne jest prawidłowe stosowanie środków z tej rośliny, ponieważ nadmierne spożywanie może spowodować działania szkodliwe. Do dziś nie zdarzyły się przypadki przedawkowania. Głównymi obszarami zastosowania przetworów z przetacznika są:
- Korzystne działanie jako środek wykrztuśny w suchym kaszlu i chrypce, najczęściej w połączeniu z podobnie działającymi surowcami.
- Pozytywne oddziaływanie w przypadku przewlekłych, ale niezbyt nasilonych zaburzeniach trawiennych, wyrażających się brakiem apetytu, bólem brzucha, wzdęciem, nieregularnymi wypróżnieniami oraz niedostatecznym przyswajaniem pokarmów.
- Pomocnicze w schorzeniach wrzodowych żołądka.
- Wspomagające w przypadku niewydolności nerek.
- Odtruwające w dolegliwościach skórnych.
- Stosowany zewnętrznie do obmywania trudno gojących się ran, owrzodzeń, swędzących wysypek i liszajów, również do okładów na oparzenia I i II stopnia.
- Zewnętrznie używany do irygacji w upławach oraz do obmywań w świądzie sromu, płukania jamy ustnej i do kąpieli.
- Rzadko stosowanych do wcierań w bólach gośćcowych.
Przetacznik leśny – przetwory
Związku z niewielkimi obszarami działania leczniczego przetacznika, można wyróżnić tylko kilka przetworów stosowanych przede wszystkim w dolegliwościach kaszlowych, nieżycie oskrzeli, jako środek moczopędny czy w schorzeniach związanych ze skazą moczanową.
Odwar z ziela przetacznika: stosowanie zalecane jako lek żołądkowy, poprawiający trawienie i przemianę materii. Należy 1 łyżkę ziela zalać 1 szklanką zimnej wody. Następnie ogrzać do wrzenia i gotować łagodnie pod przykryciem przez 3 min. Odstawić na 15 min i dokładnie przecedzić. Zaleca się zażywanie 2-3 razy dziennie po 1/2 szklanki przed stałymi posiłkami.
Odwar wykrztuśny z przetacznika: zalecany jako środek wykrztuśny w suchym kaszlu, chrypce i nieżycie oskrzeli. Należy zmieszać 50 g ziela przetacznika i 20 g korzenia pierwiosnka. Zalać 1 łyżkę mieszanki 1 szklanką zimnej wody zimnej. Następnie wywar ogrzać. Gotować łagodnie przez 5 min pod szczelnym przykryciem. Odstawić na 15 min i przecedzić. Pić 2-3 łyżki co 2-3 godziny po jedzeniu.
Przetacznik leśny
Odwar o działaniu moczopędnym z przetacznika: spożywany jako środek moczopędny, poprawiający przemianę materii i łagodzący dolegliwości skórne. Istotne jest, że ten sam odwar można stosować zewnętrznie do płukania jamy ustnej i gardła w stanach zapalnych i anginie, również do okładów na trudno gojące się rany i owrzodzenia. Należy zmieszać po 25 g ziela przetacznika i ziela nawłoci. Kolejno zalać 1 łyżkę mieszanki 1 1/2 szklanki zimnej wody. Następnie ogrzać do wrzenia i gotować łagodnie pod przykryciem przez 3 min. Odstawić na 15 min i przecedzić. Pić 1/2-2/3 szklanki 2-3 razy dziennie między stałymi posiłkami.
Nalewka przetacznikowa: stosowana do nacierania bolesnych miejsc w gośćcu i dnie moczanowej. Należy do 500 ml alkoholu 40-procentowego wsypać 2-3 łyżki rozdrobnionego ziela przetacznika i pozostawić na 14 dni do przeczekania. W między czasie należy często wstrząsać wywar. Po upływie dwóch tygodni odcedzić, ziele wycisnąć i oba płyny przesączyć przez watę. Przecierać dwa razy dziennie.
Zioła żołądkowe: stosowane w zapaleniu żołądka oraz we wrzodzie żołądka jako środek przyspieszający bliznowacenie niszy wrzodowej oraz zalecany po zabiegu chirurgicznym. Należy zmieszać po 50 g ziela przetacznika, ziela drapacza lekarskiego i kwiatów rumianku oraz po 25 g owoców anyżu, kwiatów nagietka i liści mięty pieprzowej. Następnie do 2 szklanek ciepłego mleka wsypać 1 1/2 łyżki ziół i powoli ogrzewać do wrzenia pod szczelnymprzykryciem. Odstawić na kilka minut i przecedzić. Pić tylko ciepły odwar po 1/2 szklanki co najmniej na 1 godz. przed śniadaniem i obiadem.
