Piwonia lekarska (Paeonia officinalis) jest rośliną wieloletnią pochodzącą z Europy południowej i wschodniej oraz Azji mniejszej,w których można ją spotkać na stanowiskach naturalnych. Jest rośliną długowieczną, bowiem żyje nawet kilkadziesiąt lat.
Roślina osiąga wysokość 60-90 cm i rośnie tworząc krzaczaste kępy. Piwonia rośnie w miejscach nasłonecznionych i zacisznych. Jest powszechnie uprawiana w ogrodach ze względu na piękne, dekoracyjne kwiaty..Piwonia lekarska jest rośliną trującą, bowiem we wszystkich swoich częściach zawiera związki toksyczne. Równocześnie, jeżeli jest stosowana w mniejszych ilościach, ma działanie lecznicze, znane już w czasach starożytnych.
Łodyga rośliny jest pojedyncza, rozgałęziona. Jej liście są podwójnie trójdzielne, duże, mają długie ogonki, są ułożone na pędach skrętolegle i z wierzchu są ciemnozielone. Najbardziej okazałe są kwiaty o barwie czerwonej i różowej, rzadziej białej. Są one duże, złożone z kilku okazałych płatków korony. Kwiaty pojawiają się na roślinie od maja do czerwca. Surowcem leczniczym piwonii lekarskiej są korzenie i kwiaty, rzadko zaś nasiona.
Piwonia lekarska – substancje lecznicze
Najbogatszym źródłem związków leczniczych jest korzeń. Zawiera on między innymi: skrobię, dekstryny, garbniki, alkaloidy, np. peregryninę, kwasy fenolowe, np. galusowy i monoterpeny, np.peoniflorynę. W kwiatach dodatkowo występują flawonoidy, na przykład kemferol i barwne antocyjany- paeonina.
Poza tym cała roślina zawiera dużo różnych soli mineralnych, w tym związki:magnezu, żelaza, sodu, potasu, miedzi, niklu, chromu, molibdenu i strontu. Korzenie najlepiej jeśli wykopuje się jesienią, rzadziej na wiosnę, po czym suszy w piekarniku. Najbardziej wartościowe są korzenie dwuletnie i starsze. Kwiaty powinno się zbierać w czerwcu i suszyć w ciemnym i przewiewnym miejscu.
Piwonia lekarska – działanie i właściwości lecznicze
Związki chemiczne zawarte w piwonii lekarskiej działają rozkurczowo na mięśnie gładkie i dlatego wywar z korzenia może być stosowany w leczeniu stanów skurczowych przewodu pokarmowego, dla poprawienia perystaltyki jelit i w nieżytach układu oddechowego. Już Hipokrates stosował piwonię w leczeniu zaburzeń trawiennych. Związki tej rośliny mają także działanie przeciwbólowe w artretyzmie czy reumatyzmie.
Wyciąg z korzeni stosuje się w leczeniu padaczki, nerwowości, pląsawicy, a także różnych nerwobóli i migreny. W medycynie ludowej przy jego pomocy leczy się hemoroidy. Składniki piwonii lekarskiej zawarte w kwiatach poprawiają krążenie krwi i dlatego są stosowane w chorobach sercowo-naczyniowych, w tym w chorobie wieńcowej, ale też działają moczopędnie i uspokajająco, a także przeciwalergicznie.
Napar z kwiatów był dawniej stosowany powszechnie jako lek przeciwkaszlowy i środek do leczenia żylaków. Napar ten działa również jako środek przeciw kokluszowi oraz kamicy nerkowej. Od dawna było wiadomo, że wyciąg z tej rośliny jest środkiem pobudzającym miesiączkowanie i dlatego jest stosowany przy jego zaburzeniach. Piwonia lekarska może być też stosowana zewnętrznie. Okłady z naparu leczą spuchnięte, zmęczone oczy i wypryski skórne.
Okłady z odwaru leczą wypryski skórne, także w atopowym zapaleniu skóry oraz bóle reumatyczne i artretyczne. Nasiona tej rośliny w postaci sproszkowanej wykorzystywane były jako przyprawa do potraw. Przeciwwskazaniem do stosowania piwonii lekarskiej jest ciąża i karmienie piersią. Ze względu na pobudzanie krwawienia miesięcznego, piwonia stosowana w okresie ciąży może doprowadzić do poronienia.
Piwonia lekarska – sposób użycia
Piwonia lekarska wykorzystywana jest w postaci: odwaru, naparu i nalewki. Aby wykonać odwar należy wysuszone korzenie pokruszyć i zalać wodą w proporcji: 1 część suszu na 6 części wody. Taką mieszankę trzeba gotować pod przykryciem przez 30 minut, po czym ostudzić, przecedzić, doprawić miodem lub cukrem i pić codziennie, ale nie więcej niż 2 łyżeczki. Z tego odwaru można też wykonywać okłady na bóle reumatyczne, lub stosować go do przemywania skóry przy wypryskach lub zapaleniu atopowym.
Napar piwoniowy wykonuje się z rozdrobnionych kwiatów tej rośliny. W tym celu dużą szczyptę tych kwiatów trzeba zalać 1-2 szklankami wrzącej wody i parzyć pod przykryciem około 30 minut, po czym odcedzić i wypić w ciągu dnia, małymi porcjami. Z naparu można robić okłady na zmęczone oczy. W tym celu w naparze trzeba namoczyć gazik i przykładać go na oczy na około 30 minut. Nalewka piwoniowa jest sporządzana ze świeżych lub suszonych korzeni. Około 100 g korzeni trzeba zalać 0,5 litra ciepłego alkoholu 40-60% i pozostawić na 14 dni w ciemnym miejscu. Po tym czasie nalewkę trzeba przefiltrować i można pić 2 lub 3 razy dziennie po 5 ml.
W niektórych gotowych preparatach homeopatycznych zawarte są wyciągi z korzenia piwonii. Należy jednak pamiętać, że leczenie z wykorzystaniem piwonii lekarskiej może być prowadzone jedynie po konsultacji z lekarzem. Nie można się leczyć samodzielnie, bowiem jest to roślina trująca i przekroczenie dopuszczalnej dawki, bądź niewłaściwe jej stosowanie grozi poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi.
