Bylica polna (Artemisia campestris) to gatunek rośliny będącej półkrzewem, którego rodziną są astrowate. W dawniejszych czasach bylicę polną nazywano również trzeszczykiem, jednak zasadniczo nazwa ta raczej wyszła z obiegu. Występowanie tej rośliny jest szczególnie rozpowszechnione na półkuli północnej; w stanie dzikim rośnie ona „często i gęsto” na terenach Ameryki Północnej, ale spotyka się ją także w całej Europie, jak i również na obszarach Afryki Północnej (zwłaszcza w Libii, Maroko, Tunezji oraz Algierii) i w Azji (tu wymienić należy przede wszystkim Kazachstan, Turcję, Kaukaz i Syberię). W naszym nadwiślańskim kraju bylicę polną można nazwać gatunkiem wybitnie pospolitym (co nie powinno jednak zbić nas z tropu; bylica polna i bylica pospolita to dwa różne gatunki).
Bylica polna – inne fakty
Kwitnienie bylicy polnej ma miejsce od lipca do września. Kwiaty przedprątne tej rośliny nie są wyposażone w miodniki i wykazują wiatropylność. Bylica polna wyróżnia się wśród większości innych gatunków bylic przede wszystkim zapachem; wiele gatunków bylic odznacza się bowiem charakterystyczną dla nich wonią, zaś bylica polna nie wydziela jej i pod tym względem jest właśnie specyficzna. Naturalnymi siedliskami bylicy polnej są tereny takie, jak nieużytki, suche murawy, przydroża, miejsca ruderalne czy ugory. Uwaga: w większych ilościach roślina ta posiada właściwości trujące.
Bylica polna – morfologia
Bylica polna ma swoją charakterystyczną morfologię, a jej opis zaczniemy od łodygi, która odznacza się silnym rozgałęzieniem i potrafi urosnąć maksymalnie nawet do wysokości 100 centymetrów. Jest ona owłosiona, ale tylko w „młodym wieku” – z czasem owłosienie traci i staje się naga. Liście bylicy polnej są pierzastodzielne – na widocznej powierzchni mają barwę ciemnozieloną, pod spodem zaś – są one filcowate i białe.
Obserwując liście nie sposób nie zauważyć, iż można wyodrębnić ich poszczególne odcinki, których szerokość wynosi do 1,5 mm. W okolicach nasady widoczne są wyraźne uszka bądź pierzaste łatki. Podczas kwitnienia pojawiają się również liście odziomkowe. Kwiaty tej rośliny skupione są w gęsto rozsianych koszyczkach, szerokich na ok. 3 mm; są one drobne i owalne. To właśnie w tych koszyczkach zawarte są liczne kwiaty, zaś na brzegach owych koszyczków rosną kwiaty o kolorze czerwonobrunatnym, które zaliczamy do kwiatów żeńskich.
Bylica polna – wewnętrzne zróżnicowanie gatunku
Bylica polna nie jest gatunkiem jednolitym. Wyróżniamy bowiem siedem jej podgatunków, wśród których jedynie trzy występują na terenach Polski. Zacznijmy od tych „polskich”:
Artemisia campestris L. subsp. campestris -jest podgatunkiem nominatywnym, który cechuje się wcześnie tracącymi owłosienie łodygami o ciemnoczerwonej barwie, a także liśćmi składającymi się z łatek szerokimi na maks. 1 mm oraz nagimi koszyczkami. Ten podgatunek jest w Polsce bardzo rozpowszechniony.
Artemisia campestris L. subsp. inodora Nyman – na której temat więcej informacji znajdziemy jedynie w specjalistycznej literaturze.
Artemisia campestris L. subsp. sericea (Fries) Lemke rt Rothm. – to z kolei podgatunek nadmorski, który występuje na wydmach. Odznacza się liśćmi, łodygą i koszyczkami, które cały czas zachowują srebrzystoszare owłosienie. Bujne owłosienie powstrzymuje transpirację, przez co gospodarka wodna tego podgatunku jest zoptymalizowana. Poza tym, odmiana nadmorska pokryta jest cienką warstwą wosku na liściach oraz pędach, dzięki czemu utrata wody nie jest zbyt duża; to właśnie tej woskowej warstwie owa odmiana zawdzięcza swoje lekko niebieskie ubarwienie.
A oto pozostałe podgatunki, których w Polsce już nie uświadczymy:
- Artemisia campestris L. subsp. glutinosa (J. Gay ex Besser) Batt. – podgatunek występujący na obszarze śródziemnomorskim
- Artemisia campestris L. subsp. pacifica (Nuttall) H. M. Hall & Clements – tę odmianę spotkać można w zachodniej części Ameryki Północnej
- Artemisia campestris L. subsp. canadensis (Michaux) Scoggan – podgatunek rosnący na terenach północnej części Ameryki Północnej, m.in. w Grenlandii
- Artemisia campestris L. subsp. caudata (Michaux) H. M. Hall & Clements – odmiana spotykana w Ameryce Północnej
Bylica polna – zastosowanie lecznicze
W porównaniu do kilku innych gatunków bylic (oraz pomimo wewnętrznego zróżnicowania samej bylicy polnej) rzeczona roślina nie cieszy się aż tak dużym zainteresowaniem, jeśli chodzi o jej zastosowanie lecznicze. Łączą ją więzy „krwi” z gatunkiem a. abrotanum, lecz ten drugi jest o wiele bogatszy w aktywne związki; to zapewne ten fakt przesądza o tym, że bylica polna nie przekłada się na ekstrakty, które miałyby szerokie odzwierciedlenie we współczesnej medycynie konwencjonalnej.
Wiadomo, że po dziś dzień używana jest niekiedy do pobudzania krwawień miesięcznych, ale nie jest to zastosowanie częste. W zamierzchłych czasach bylica polna cieszyła się o wiele większym wzięciem, a jej historia medyczna związana jest… z Indianami. Podobno plemię indiańskie „Czarne Stopy” stosowało bylicę polną do wywoływania sztucznych poronień. Największe plemię indiańskie Ameryki Północnej (Nawahowie) spożywało natomiast zmielone nasiona tej rośliny w postaci papki, choć nie wiadomo, na ile traktowali ją jako środek leczniczy, a na ile jako posiłek sensu stricto.
