Pięciornik gęsi (Potentilla anserina) jest trwałą, wieloletnią rośliną z rodziny różowatych. Ze względu na srebrzyste włoski od spodu liści ziele jest zwane srebrnikiem. Jeszcze inne jego nazwy to gęsiówka, gęsia trawa, gęsie ziele, drabinki, dziewicze ziele. Jest odporny ma ścinanie, wydeptywanie i ogryzanie przez zwierzęta. Rozmnaża się wegetatywnie przez rozłogi, które łatwo się ukorzeniają.
Pięciornik gęsi rośnie w Polsce na obszarze całego kraju, szczególnie na wilgotnych łąkach, pastwiskach, nieużytkach, przy drogach i nad brzegami rzek. Na świecie jego zasięg występowania to strefy umiarkowane i ciepłe, czyli prawie cała Europa, Azja i Ameryka Północna, poza skrajną północą.
Do prawidłowego rozwoju pięciornik gęsi potrzebuje wilgotnej, gliniastej ziemi o dużej zawartości azotu, choć daje sobie rade nawet na suchszych glebach. Ma wysokość od 10 do 30 cm. Pęd jest krótki, zaopatrzony w płożące się i rozgałęzione rozłogi osiągające długość 1 metra. Liście są nieparzystopierzaste, owłosione, tworzą rozetkę. Listki o eliptycznym, wydłużonym kształcie mają głęboko ząbkowane lub gładkie brzegi. Osiągają długość do 20 cm. Kwiaty ma żółte, pięciopłatkowe, o średnicy ok. 2 cm. Wyrastają pojedynczo na długich na około 10 cm szypułkach, na noc się zamykają, podobnie zachowują się w czasie brzydkiej pogody. Kwitnie od maja do sierpnia, ma delikatny zapach. Owocem jest orzeszek.
Pięciornik gęsi – zastosowanie
Nazwy ludowe tej rośliny wskazują, że jest przysmakiem gęsi, ale lubią ją także kozy, owce i świnie, dlatego jest im dodawana do paszy. W miejscach, gdzie lubi rosnąć często wypasano gęsi i rejony te nazywano „gęsimi pastwiskami”. Ze względu na dużą zawartość garbników pięciornik wraz z innymi ziołami był używany do garbowania skór. Pisał o tym XVIII-wieczny botanik ksiądz Jan Krzysztof Kluk. W ludowej medycynie roślina miała zastosowanie w przewlekłych biegunkach i zaburzeniach trawienia.
Na surowiec leczniczy zbiera się, a raczej ścina całe ziele tuz nad ziemią w czasie, gdy kwitnie. Suszymy w cieniu, w przewiewnym miejscu, w temperaturze otoczenia lub w suszarni nagrzanej do 40°C. Ususzony surowiec przechowujemy w suchym i chłodnym miejscu, w szczelnie zamkniętych pojemnikach. Młode liście można dodawać do sałatek, zup lub przyrządzać jak szpinak, nadają one potrawom lekko słony i kwaskowaty smak. Zioło to nie powoduje objawów ubocznych, jeśli jest przyjmowane w prawidłowych ilościach, przedawkowanie może być przyczyną mdłości i zaparć.
Pięciornik gęsi – właściwości lecznicze
Ziele zawiera do 7% garbników, flawonoidy m.in. kemferol, kwercetynę, mirycetynę; także cholinę, histydynę i betainę; saponiny, sterole, związki goryczowe, kwasy organiczne, śluzy, sole mineralne i spore ilości witaminy C. Pięciornik gęsi stosuje się w stanach skurczowych macicy, jelit i dróg żółciowych, w zaburzeniach miesiączkowania, kolce jelitowej, wzdęciach, nieżytach żołądkowych, w zaburzeniach apetytu. Bardzo często wchodzi w skład mieszanek ziół działających synergistycznie, dodaje się do niego na przykład liście melisy, ziele majeranku, koszyczek rumianku, owoc kolendry, ziele glistnika.
Roślina działa ściągająco, przeciwzapalnie, rozkurczowo, przeciwkrwotocznie, moczopędnie i żółciopędnie, pobudza także wydzielanie soków żołądkowych. Wewnętrznie napary i świeży sok są pomocne w dolegliwościach żołądkowo-jelitowych, w biegunkach, lekkich zatruciach, wzdęciach, kolkach, zaburzeniach trawienia. Podaje się je także w braku łaknienia, niedokwaśności, w chorobach woreczka żółciowego.
Składniki aktywne tej rośliny działają korzystnie na błony śluzowe, uszczelniają też naczynia włosowate. Wpływają tym na resorpcję płynów tkankowych, zapobiegają mikrokrwawieniom z przewodu pokarmowego. Rozkurczają także mięsnie gładkie przewodu pokarmowego, co powoduje regulację jego pracy. Gorycze wpływają korzystnie na pracę wątroby i wydzielanie żółci. Ziele to zalecane jest też w zaburzeniach miesiączkowania – silnych bólach, nadmiernych lub nieregularnych krwawieniach. Tutaj działa ten sam mechanizm, przywracany jest prawidłowy poziom napięcia mięśniówki macicy, toteż łagodzone są silne bóle skurczowe lub z drugiej strony podniesiony zostaje fizjologiczny poziom napięcia, jeśli jest ono chorobowo osłabione. Można także podawać wyciąg w początkowym stadium choroby wiecowej.
Pięciornik gęsi – sposób użycia
- Napar: 1 łyżeczkę ziela zmieszać z taką samą ilością tymianku, szałwii i kolendry. Następnie 1 łyżkę stołową takiej mieszanki zaparzamy w szklance wody. Pijemy po ćwierć szklanki 2-3 razy dziennie.
- Okłady z liści: dużą garść świeżych liści miażdżymy na desce do krojenia, by puściły sok i okładamy nimi żylaki, a także stawy w bólach reumatycznych i owijamy bandażem pozostawiając w cieple na pół godziny.
- Zioła na wątrobę: 50g suszonego ziela pięciornika gęsiego zmieszać w takich samych proporcjach z fiołkiem trójbarwnym, korą wierzby, korzenia cykorii i liści ruty. 1 łyżkę mieszanki ziół zalać ½ litra wody, gotować na maleńkim ogniu, po czym naciągać przez 20 min. pod przykryciem. Przecedzić i przelać do termosu. Pić ciepłe 3 razy dziennie na godzinę przed posiłkiem po pół szklanki.
