Farbownik lekarski (Anchusa officinalis) jest bylinąs pochodzącą z rodziny ogórecznikowatych. Pochodzi głównie z Europy oraz Turcji. W Polsce występuje głównie na niżu, czasami na pogórzu. Lubi umiarkowane strefy klimatycznie. Farbownik lekarski rośnie dziko, głównie w suchych miejscach, rumowiskach oraz przy drodze, jednak czasami jest rośliną wysiewną (farbownik lekarski zakwita już po roku od wysiewu).
Co ciekawe, roślina ta jest archeofitem, czyli gatunkiem obcego pochodzenia, który przybył z czasów prehistorycznych. Jest rośliną wieloletnią, jednak najczęściej żyje nie dłużej niż dwa lata. Jest rośliną miododajną oraz posiada właściwości lecznicze. Posiada wysoką wydajność miodową – około 200 kilogramów z jednego hektara pożytku, oraz około 50 kilogramów na hektar z pyłku.
Łodyga farbownika lekarskiego jest prosta, wzniesiona oraz szorstko owłosiona na całej wysokości. Rozgałęzia się dopiero w okolicach kwiatostanu. Farbownik lekarski osiąga zwyczajowo 90 centymetrów, jednak są odmiany, które posiadają około 30-50 centymetrów wysokości. Liście są lancetowate oraz podługowate. Podobnie jak łodyga, liście również są owłosione. Liście zwężają się w charakterystyczny ogonek. Dosyć często są faliste. Młode liście posiadają dużo witaminy C, które mogą być spożywane jako sałata. Kwiaty rosną na krótkich szypułkach.
Korona kwiatu farbownika lekarskiego posiada purpurowo fioletową barwę. W zależności od fazy kwitnienia, roślina ta posiada kolor czerwony, biały oraz niebieski. Wewnątrz korony znajdują się owłosione osklepki (wyrostki, zamykające wylot do gardzieli). Osklepki występują głównie u roślin z rodziny ogórecznikowatych. Kwiaty są owadopylne. Owoce tej rośliny są pofałdowanymi rozłupkami. Farbownik lekarski kwitnie głównie od maja do października.
W starożytności używano farbownika lekarskiego jako produkt do farbowania materiału, skąd też jego nazwa. W tym celu wykorzystywano jego korzenie, które zawierają czerwony barwnik.
Farbownik lekarski – właściwości lecznicze
Głównym surowcem leczniczym farbownika lekarskiego jest jego korzeń oraz liście. Roślina ta zawiera alkaloidy, które charakteryzują się działaniem przeciwbakteryjnym, przeciwbólowym oraz pobudzającym ośrodkowy układ nerwowy. Ma również właściwości nasenne. Farbownik lekarski zawiera ponadto cholinę, czyli witaminę B4. Antocyjany, które zawarte są w zielu farbownika, są ważnym składnikiem, ponieważ są zdolne do przyciągania ptaków oraz owadów, które są odpowiedzialne za zapylanie. Ponadto, farbownik lekarski zawiera alantoinę, kwas krzemowy, śluzy oraz garbniki. Jak wspomniano we wstępie, młode liście farbownika lekarskiego zawierają duże ilości witaminy C.
Farbownik lekarski – zastosowanie
Witamina B4, która zawarta jest w zielu farbownika lekarskiego odpowiedzialna jest za utrzymywanie prawidłowej struktury komórek oraz kontrolowaniu funkcji mięśni. Poprawia także układ oddechowy oraz czynności sercowe. Barwnik farbownika lekarskiego stosuje się w kosmetologii oraz mikroskopii. Odpowiednio przygotowane ziele ma właściwości wykrztuśne oraz zmiękczające.
Specjalnie przygotowane preparaty, takie jak napar, mają działania wykrztuśne. Napar ten stosowany jest w leczeniu kaszlu oraz chorobach oskrzeli. Herbata przygotowana na podstawie ziół farbownika lekarskiego zwiększa poty, co przyczynia się do obniżenia gorączki. Zioło to głównie oczyszczę cały organizm z niepotrzebnych oraz zalegających toksyn. Odwary z ziela farbownika są stosowane głównie wtedy, gdy pojawiają się problemy z układem trawiennym oraz przy nieżycie żołądka.
Ziele można stosować także zewnętrznie w formie maści – skutecznie leczy ropnie skórne, różne zapalenia skóry oraz wypryski lub trądzik. Ponadto maść farbownika lekarskiego przynosi ulgę przy ukąszeniach.
Należy zaznaczyć, że farbownik lekarski zawiera znaczne ilości szkodliwych substancji, konkretnie alkaloidów, których nadmierne spożycie nie jest zalecane. Dlatego należy bardzo uważać, aby preparatów z farbownika lekarskiego nie przedawkować. Przedawkowanie może prowadzić do wymiotów oraz biegunek.
Farbownik lekarski – sposób użycia
Odwar z farbownika lekarskiego stosuje się w kuracjach krótkotrwałych (do około dwóch tygodni). Aby odpowiednio przygotować odwar, najpierw należy odpowiednio zmielić oraz wysuszyć ziele. Następnie tak przygotowane zioła należy zalać wodą, około 50 mililitrów (można jednak więcej). Następnym krokiem jest zagotowanie preparatu przez okres około dziesięciu minut, następnie po tym czasie odstawić i poczekać 30 minut. Po odczekaniu odwar należy przecedzić, aby był gotowy do spożycia. Odwar z farbownika lekarskiego zaleca się stosować do czterech razy dziennie, kiedy mamy problem z nieżytem układu oddechowego lub pokarmowego. Odwar zewnętrznie można stosować wewnętrznie do okładów.
Jednym z ciekawszych pomysłów na zastosowanie ziela farbownika lekarskiego jest zrobienie maści. Maść przygotowujemy poprzez utarcie świeżego ziela farbownika. Ziele należy połączyć najlepiej z olejem lnianym lub tranem i podgrzanym woskiem pszczelim. Tak przygotowaną maść można stosować na problemy limfatyczne.
Preparaty farbownika lekarskiego są przeciwwskazane dla kobiet w ciąży oraz kobiet przechodzących proces laktacji (karmienie piersią).
