Perz właściwy (Agropyrum repens) jest byliną wieloletnią z rodziny traw, wiechlinowatych. Rośnie dziko w umiarkowanych i ciepłych strefach Europy, Afryki północnej, Azji i Ameryki Północnej. Jest gatunkiem synantropijnym, co znaczy, że pierwotnie rosnąc dziko doskonale przystosował się do warunków życia wytworzonych przez człowieka i jest obecny właściwie na całej półkuli północnej. W Polsce występuje w przeróżnych zbiorowiskach roślinnych, na łąkach, w zaroślach, w pobliżu rzek, na przydrożach i w miejscach ruderalnych. Jego inne nazwy to pyrnik, psia pasza, biały perz.
Przez rolników i ogrodników jest traktowany jak nieznośny, uporczywy chwast. Ma rozłożyste, jasnożółte podziemne kłącza dochodzące do 15 metrów długości. W ich międzywęźlach wyrastają niewielkie korzonki i dlatego ciężko go wyplenić. Ten silnie rozwinięty system rozłogów podziemnych rozrasta się płytko pod powierzchnia gleby, maksymalnie do 10 cm w głąb. Jest chwastem segetalnych wszystkich upraw polnych, zwłaszcza na lżejszych glebach. Z kolei pod względem leczniczym jest wysoko cenionym zielem. Właśnie kłącza perzu są zbierane na surowiec, choć określenie kłącza używane jest w ziołolecznictwie, a systematyka botaniczna uznaje to określenie za niepoprawne i nazywa je rozłogami podziemnymi.
Osiąga wysokość 30-150 cm. Łodyga jest wzniesiona, liście natomiast płaskie, równowąskie, z wierzchu szorstkie, zielone lub szarozielone. U nasady obejmują łodygę, często ta pochewka zabarwiona jest na czerwonawo. Drobne kwiaty tworzą kłosy złożone o długości 10 cm. Kwietnie długo, bo od czerwca do października.
Perz właściwy – zastosowanie
O właściwościach perzu i możliwości wykorzystywania go jako pokarmu pisał już przed naszą erą grecki filozof i uczony Teofrast z Eresos, którego nazywa się ojcem botaniki. Rzeczywiście służył do tego celu, Słowianie w czasie głodu suszyli tę roślinę, po czym zmielona mieszali z mąką i wypiekali z niej chleb. W starożytnych Chinach perz właściwy używano jako roślinę leczniczą, odgrywał tez rolę symboliczną – wojska cesarza wyruszały na wojnę na znak dany właśnie perzem. Żołnierzom rannym w trakcie walk robiono z niego posłania, a w czasie ceremonii pogrzebowych perz był niesiony przed orszakiem żałobnym.
W lecznictwie ludowym stosowano to ziele w początkowym stadium cukrzycy oraz zapaleniu mieszków włosowych spowodowanych przez zakażenie gronkowcem, która to choroba wówczas była nazywana furunkułami. Podawano go też jako środek napotny i moczopędny. W rolnictwie i ogrodnictwie jest wskaźnikiem zasobności ziemi w azot i fosfor. Dobrze też znosi zasolenie. Ta trawa o wielkiej zdolności reprodukcji wegetatywnej, a także generatywnej. Rozłogi wykazują silne działanie allelopatyczne – wpływają na biochemiczny stan gleby i współrosnące z nimi inne rośliny.
Dla celów zielarskich pozyskuj się go ze stanowisk naturalnych. Roślinę należy wykopywać widłami jesienią lub wczesną wiosną. Oczyszczamy ja z ziemi, części nadziemne i drobne korzenie obcinamy, a pozostały surowiec szybko myjemy i tniemy na mniejsze kawałki. Do suszenia najlepiej wybierać grubsze kłącza.
Perz właściwy – właściwości lecznicze
Kłącza tej rośliny zawierają do 5% inuliny, około 7% polisacharydu trytycyny, 3% mannitu, 4% fruktozy, do 6% karotenu, kwas askorbinowy i inne kwasy organiczne, inozyt, sole mineralne bogate w azotan potasowy, krzemionkę, związki białkowe, śluzy i wiele innych fitoskładników. Jak na pospolity chwast naprawdę stanowi wartościową roślinę.
Odwary i napary z kłączy perzu właściwego mają działanie moczopędne, a także poprawiają przemianę materii, obniżają stężenie tłuszczów w wątrobie i poziom cholesterolu we krwi. Zawarta w kłączach krzemionka zwiększa odporność tkanek, ułatwia regenerację uszkodzonych błon śluzowych i łagodzi stany zapalne.
Wyciągi wodne z tej rośliny pije się w stanach zapalnych przebiegających z obrzękami, w kamicy nerkowej i pęcherzowej, w nieżytach przewodu pokarmowego, w stłuszczeniu wątroby, w lekkich zatruciach pokarmowych, a także w zaburzeniach przemiany materii połączonych z wypryskami skórnymi. Składniki biologicznie czynne naparu powodują wydalanie chlorków, przez co zmniejszają obrzęki u osób cierpiących na choroby nerek. Regulują poziom cukru w początkowym stadium cukrzycy, uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne, uelastyczniają je oraz tkankę łączną.
Perz właściwy – sposób użycia
- Napar z perzu: 1 łyżeczkę, czyli jakieś 10-15 g kłączy zalewamy 250 ml wrzącej wody, zostawiamy pod przykryciem przez 10 min. Następnie przecedzamy napar i pijemy go 2 do 4 razy dziennie po ½ szklanki. Związki krzemu zawarte w tej roślinie dobrze rozpuszczają się w wodzie, toteż napar ten jest wspaniałym lekarstwem na odbudowę łamliwych włosów i paznokci oraz poprawę kondycji skóry.
- Odwar perzowy: 1 czubatą łyżkę stołową kłączy perzu zalewamy 2 szklankami letniej wody. Doprowadzamy do wrzenia i od razu zmniejszamy ogień, przykrywamy i gotujemy jeszcze przez 5 minut. Odstawiamy na kwadrans do naciągnięcia i przestudzenia, po czym przecedzamy. Pijemy w kilku dawkach dziennie po pół szklanki.
