Stulisz lekarski (Sisymbrium officinale) jest rośliną należącą do rodziny gorczycowatych-krzyżowych. Jest rośliną pospolitą w Polsce, w Europie, Azji oraz w niektórych regionach Afryki Północnej występuje w stanie dzikim. Rośnie głównie na nieużytkach rolnych oraz ugorach, czyli jest rośliną ruderalną. Preferuje gleby bogate w takie substancje jak azot.
Stulisz lekarski jest rośliną jednoroczną. Roślina jest trująca. Jej nasiona mogą być bardzo niebezpieczne dla zdrowia, dlatego trzeba na nią uważać. Właśnie w nasionach znajduje się najwięcej toksyn. Należy zaznaczyć, że roślina jest trująca nie tylko dla ludzi, ale także dla zwierząt gospodarskich jak i domowych. Roślina ta zawiera glikozyd siarkocyjanianowy, który w większych ilościach jest niebezpieczny dla zdrowia. Ponadto, w ziarnach znajduje się około 30% oleju, który również jest niebezpieczny dla zdrowia ludzi, jak i zwierząt.
Stulisz lekarski najczęściej zachwaszcza ogrody, uprawy rolnicze oraz czasami przydomowe trawniki. Do upraw polowych dostaje się poprzez zanieczyszczone siewniki. Wszystko dlatego, że stulisz lekarski posiada bardzo małe ziarna, przez co ciężko jest odróżnić je od zboża. Na całe szczęście, roślina ta występuje rzadko. Stulisz lekarski należy również do rodziny kapustowatych, dlatego jest poważnym zagrożeniem dla roślin kapustnych. Jest nosicielem typowych dla nich chorób oraz szkodników.
Na szczęście, stulisz lekarski nie jest rośliną trudną do wypatrzenia, ponieważ osiąga wysokość do 60 centymetrów. Łodyga stulisza lekarskiego jest sztywna, długa, przeważnie owłosiona na całej długości. Łodyga jest również poziomo rozgałęziona. Stulisz lekarski posiada bladożółte kwiaty. Są one zgrupowane w krótki, groniasty kwiatostan. Jej liście są pierzastodzielne. Owocem stulisza lekarskiego jest łuszczyna, umieszczona na krótkiej szypułce. Roślina ta kwitnie od maja do czerwca. Stulisz lekarski jest samopylny. Co ciekawe, nasiona stulisza lekarskiego mogą zimować przez kilka lat w ziemi, nie tracąc przy tym zdolności do kiełkowania i dalszego wzrostu.
Najcenniejszym surowcem stulisza lekarskiego jest jego ziele Herba Sisymbrii.
Stulisz lekarski – właściwości lecznicze
Mimo swojej naturalnej toksyczności, stulisz lekarski znajduje swoje zastosowanie w medycynie. Wspomniane wcześniej ziele stulisza lekarskiego, jest bogate w glukozynolaty. W owocach stulisza lekarskiego znajduje się glikozyd kardenolidowy. Posiada olejki gorczyczne, które charakteryzują się silnymi właściwościami przeciwdrobnoustrojowymi (ziele stulisza lekarskiego kwalifikuje się do ziół fitoncydowych).
Stulisz lekarski – zastosowanie
Dzięki glikozydowi kardenolidowemu (nasercowemu) zwiększona jest praca serca. Związek ten pobudza serce do lepszej oraz wydajniejszej pracy. Zwiększa siłę skurczu mięśnia sercowego, ale jednocześnie obniża częstość owego skurczu. Dzięki temu serce pracuje stabilniej.
Ziele stulisza lekarskiego jest główne używane przeciw kaszlowi, zapaleniu gardła oraz nieżytowi płuc. Odpowiednio przygotowany stulisz lekarski pomaga również na problemy żołądkowe. Świeże ziele stulisza lekarskiego leczy również wypryski oraz trudno gojące się rany.
Stulisz lekarski – sposób użycia
Należy bardzo uważać, aby bezpośrednio nie spożywać rośliny, w szczególności jej nasion, ponieważ jak już wcześniej wspomniano, jest ona bardzo trująca. Pierwszym z objawów bezpośredniego spożycia nasion stulisza lekarskiego jest apatia. Po jakimś czasie od zatrucia, może pojawić się osłabienie oraz drgawki. Bardzo często jednak zatrucie nasionami stulisza lekarskiego jest przypadkowe, ponieważ małe ziarna mogą dostać się do mąki lub ziaren pastewnych.
Mimo tego, iż jest trujący, to jest używany w medycynie, w końcu nazwa stulisz lekarski nie wzięła się znikąd. Dawniej, jeszcze w medycynie ludowej, stulisz lekarski używany był w ziołolecznictwie. Na bazie tej rośliny tworzono syropy na kaszel. Syrop pomaga także na zapalenie gardła oraz dowlnych dróg oddechowych.
Aby stulisz lekarski wykazał swoje właściwości lecznicze, najpierw należy odpowiednio zmielić oraz wysuszyć ziarna jak i ziele.
Ze stulisza lekarskiego tworzone są napary lub maceraty. Należy robić je jednak w umiejętny sposób. Surowiec, czyli ziele stulisza lekarskiego należy zmielić, a następnie szybko zalać zimna wodą, po czym odstawić pod przykryciem na okres około dwóch godzin. Po tym okresie, tak przygotowany preparat należy przefiltrować. Jeżeli mamy problemy z kaszlem, bądź nieżytem dróg oddechowych, taki preparat możemy stosować około 4 razy dziennie. Napar natomiast jest głównie stosowany przy katarach oraz chrypce.
Nalewka sporządzona z górnych części pędu (kwiatów oraz owoców) stulisza lekarskiego, zwiększa siłę skurczową mięśnia sercowego oraz obniża ciśnienie żylne. Nalewkę jednak należy spożywać najlepiej rano, w małych ilościach (około 5 mililitrów). Nalewka ze stulisza lekarskiego na spirytusie ponadto działa rozgrzewająco, przeciwbólowo oraz przeciwbakteryjnie. Nalewka stosowana jest także do wcierań przeciwreumatycznych. Oczyszcza również pory. Dobrze i odpowiednio przygotowana nalewka leczy również wszelkie obrzęki skórne, krwiaki. Nadaje skórze odpowiedni koloryt oraz pobudza krążenie krwi.
