Macierzanka piaskowa (Thymus serpyllum) to drobny płożący się półkrzew z rodziny jasnotowatych. Jest blisko spokrewniona z tymiankiem, na co wskazuje też jej nazwa łacińska, jednak jest od niego słabsza w smaku. Anglicy nazywają ją dzikim tymiankiem albo matką tymianku. Jej inne polskie nazwy to tymianek wąskolistny, cząberek, macierzanka pospolita.
Obecnie występuje w Europie, w Afryce północnej, w środkowej i północnej Azji oraz w Ameryce Północnej. W Polsce można ją spotkać w suchych, piaszczystych, dobrze nasłonecznionych miejscach. Często porasta duże powierzchnie. Niektóre systematyki botaniczne rozdzielają ją na liczne podgatunki. Początkowo rośnie dosyć wolno, ale gdy już się rozpleni, to rozrasta się bez problemu. Jest wrażliwa ma mrozy, może wymarznąć podczas bezśnieżnej zimy.
Macierzanka piaskowa osiąga wysokość od 3 do 30 cm, ma cienkie pełzające pędy, które zakorzeniają się w węzłach i drewnieją u dołu. Listki ma małe, równowąskie, osadzone naprzemianlegle. Mają jajowaty lub lancetowaty kształt i gładkie brzegi. Kwitnie na jasno- lub ciemnofioletowo w okresie od maja do sierpnia. Kwiatki są małe, dwuwargowe, zebrane na końcach pędów w główkowate kwiatostany. Aromatyczny zapach macierzanki często niesie się obok pól i łąk, na których rośnie. Owocem jest poczwórna rozłupnia.
Macierzanka piaskowa – zastosowaniowe
Już Szymon Syreński wspominał w 1613 roku o właściwościach leczniczych macierzanki i jej szerokim zastosowaniu, a należy wiedzieć, że był on ówczesnym profesorem botaniki na Akademii Krakowskiej. W XVI wieku roślinę tę nazywano dzięcieliną, tak dobrze znaną nam z Pana Tadeusza, a przecież Adam Mickiewicz posłużył się tą nazwą pisząc już w XIX wieku. W medycynie ludowej zalecano leczenie reumatyzmu kąpielami z macierzanki z dodatkiem mrówek. Starożytni Egipcjanie używali jej wraz z innymi ziołami do balsamowania zwłok. W naszym kraju była ofiarowywana Matce Bożej Zielnej i w postaci wianuszków wieszana w izbach, by chroniła przed wszelkim złem.
Surowcem leczniczym jest ziele i otrzymywany z niego olejek. Pozyskuje się ją ze stanowisk naturalnych, ale także z upraw hodowlanych. W smaku jest gorzka i korzenna. Jest to roślina miododajna, użyteczna dla pszczół przy pozyskiwaniu nektaru. Uprawia się ją jako ziele ogrodowe, okrywową roślinę na stanowiska słoneczne, tworzy tam gęsty, pachnący kobierzec. Można ją posadzić między kamieniami, gdzie świetnie sobie radzi nawet w płytkiej ziemi. Rośnie nawet w szczelinach kamiennego murku, a każde poruszenie się koło niej uwalnia jej miły zapach.
Obecnie jest składnikiem wielu kremów, płynów micelarnych i mydeł, bowiem działa na skórę oczyszczająco i łagodząco. Pomaga też pielęgnować włosy, zwłaszcza ze skłonnością do łupieżu. Świeża macierzanka piaskowa jest elementem bukietów ziołowych i używana do zdobienia stołu. Ususzone liście znakomicie nadają się do potpourri i do saszetek zapachowych odstraszających mole odzieżowe. Podobnie skuteczny przeciw tym niszczycielom odzieży jest olejek z macierzanki. Wchodzi on także w skład wermutów i likierów. Świeża roślina stanowi dodatek do sałatek, suszoną dodaje się do octów ziołowych, przyprawia nią tłuste lub ciężkostrawne potrawy takie jak mięsa, farsze, pasztety czy sosy.
Macierzanka piaskowa – właściwości lecznicze
Macierzanka piaskowa zawiera olejki eteryczne, m.in. tymol, cyneol, karwakrol, które działają silnie bakteriobójczo; ponadto 6% garbników, flawonoidy, związki goryczowe, kwasy organiczne i sole mineralne. W najstarszym ziołolecznictwie ludowym uchodziła za lek na wszelkie dolegliwości kobiece, „macierzyńskie”. Nasmarowanie się jej sokiem miało chronić przed ukąszeniami jadowitych węży, okłady z liści na głowę miały leczyć katar. Dziś zgodnie z wiedzą medyczną wiadomo, że roślina ta ma właściwości wykrztuśne, ściągające, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwzapalne. Działa też rozkurczowo, wiatropędnie, wspomaga trawienie, koi pobudzenie nerwowe.
Napary są pomocne w nieżytach górnych dróg oddechowych, w suchym, uporczywym kaszlu, w zaburzeniach ze strony układu pokarmowego, wzdęciach, nadmiernej fermentacji, niedokwaśności i schorzeniach dróg moczowych. Z kolei zewnętrznie odwary i napary są zalecane do przemywania nie gojących się ran, trądziku, owrzodzeń, oparzeń, do okładów w nerwobólach i bolach reumatycznych, do płukania w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła, a także do irygacji pochwy przy uporczywych upławach.
Macierzanka piaskowa – sposób użycia
- Kąpiel z macierzanką: 3-4 garście ziela zalać 3 litrami zimnej wody. Ogrzewać przez 10 min., ale nie zagotowywać. Pozostawić na kolejne 10 min. pod przykryciem i przecedzić. Odwar wlewamy do wanny napełnionej tylko do połowy ciepłą wodą. Taka kąpiel powinna trwać 15 min., działa uspokajająco i wzmacniająco na rekonwalescentów, a na skórę łagodząco.
- Napar do picia: 1 łyżkę ziela suszonego wrzucamy do szklanki, zalewamy wrzącą wodą i parzymy pod przykryciem przez 10 min. Pijemy po pół szklanki 3 razy dziennie w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych, nieżytach żołądkowych, a także w zwalczaniu pasożytów przewodu pokarmowego.
