Poziomka pospolita (Fragaria vesca) jest małą rośliną pochodzącą z rodziny różowatych. Bylina ta występuję i jest rozpowszechniana w umiarkowanym klimacie. Przede wszystkim dziko rośnie na terenie Europy oraz Azji i Ameryce Północnej. Swoją popularność zawdzięcza owocom, które są jadalne i czerwone. W Polsce przyjmuje ona jeszcze inne nazwy tj. czerwona jagoda lub koziomka. W Polsce jest gatunkiem pospolitym, rośnie w widnych lasach sosnowych całego kraju, na niżu i w górach po strefę kosodrzewiny. W naszym kraju jest ona ceniona, zwłaszcza pod względem odmian hodowlanych, a więc poziomki – Fragaria vesca var. Hortensis.
Poziomka pospolita – ogólna charakterystyka
Do najpopularniejszych odmian hodowlanych poziomki w Polsce zalicza się Fragaria vesca var. Hortensis. To rodzaj rośliny bezrozłogowej, który cechuje się dużą obfitością w postaci owoców, ponieważ bardzo długo owocuje. Istnieją także inne typy poziomki uprawiane w Polsce różniące się kształtem, barwą i wielkością owoców oraz plennością i odpornością na choroby.
Takim przykładem może być poziomka ananasowa, która jest gatunkiem mieszanym poziomki europejskiej i amerykańskiej. Łodyga poziomki pospolitej sięga średnio wysokości od 5 cm do 30 cm i cechują ją wysokość, owłosienie, a także cienkość rozłogów. Natomiast liście są ogonkowe, trójlistkowe, o brzegu piłkowanym.
Często środkowe listki są na krótkim ogonku, boczne bezogonkowe, o klinowatych, niesymetrycznych nasadach. Ich barwa od zewnętrznej strony ciemnozielona, a od wewnętrznej szarawa. Kwiaty poziomki są białe i promieniste. Zazwyczaj na jeden łodydze wyrasta od 3 do 12 kwiatków. Owoce są soczyste, czerwone, pachnące i powstają poprzez zmięśnienie dna kwiatowego.
Poziomka pospolita – surowiec i jego działanie
W celach leczniczych głównym surowcem są liście poziomki zbierane wraz z ogonkami. Zrywa się je ze stanu dzikiego przez cały okres wegetacji. Liście muszą być zdrowe i zielone. Jakikolwiek zepsuty liść, z pierwszymi oznakami zarazy nie nadaje się na przetworzenie. Surowiec poziomki, a więc liść- Folium Fragariae, który przeszedł prawidłową weryfikacje jest suszony w naturalnych warunkach, to znaczy w cieniu i przewiewie. Takie liście są stosowane do przygotowania naparu lub herbaty.
Istotny jest fakt, że liści poziomek uprawianych nie zrywa się, gdyż to bardzo obniża plon owoców. Wynika z tego, że przetwory tworzy się tylko z poziomki pospolitej. Drugim surowcem są owoce poziomki, które pochodzą zarówno z odmian dziko rosnących jak i uprawianych. Generalnie służą one do celów spożywczych, a co za tym idzie to produkcji dżemów, soków i innych.
Jednakże, poziomka jako roślina może wywoływać u pewnej grupy osób reakcje alergiczne w postaci wysypki skórnej. W poziomce pospolitej zawarte jest niewiele związków czynnych o właściwościach leczniczych. Mimo to, stwierdzono że w liściach poziomki znajdują się około 6% garbników pirokatechinowych, flawonoidy (jak kwercetyna), kwasy organiczne, ślady olejku eterycznego i sole mineralne.
Poziomka pospolita
W przypadku świeżych owoców występują tu karotenoidy, związki cukrowe (do 10%), kwasy organiczne (około 1%), a wśród nich nieco kwasu salicylowego oraz kwas askorbowy (witamina C), antocyjany (jak fragaryna), a także sole mineralne.
Poziomka pospolita jest rośliną, która posiada głównie działanie regulujące przemianę materii i ściągające. Związku z tym zaleca się jej spożywanie w przypadku zaburzeń przemiany materii, w stanach miażdżycowych naczyń i nadciśnieniu, w schorzeniach nerek i pęcherza, w kamicy nerkowej i podagrze.
Jako okłady, czy maści zaleca się jej stosowanie, jeżeli posiada się krosty, pryszcze czy trądzik. Ponadto, ze względu na obecność flawonoidów odwary z liści poziomki działają słabo moczopędnie, ułatwiając usuwanie z organizmu jonów sodowych i chlorkowych oraz szkodliwych produktów przemiany materii, rozpuszczalnych w wodzie. Z drugiej strony garbniki w liściu słabo mają niskie działanie ściągające na błony śluzowe przewodu pokarmowego, a także przeciwbiegunkowe i bakteriobójcze.
Mimo to, garbniki powodują unieczynnianie toksyn bakteryjnych wydzielanych przez szczepy chorobotwórcze. Drugi surowiec, a więc owoce poziomki mają działanie odżywcze i witaminizujące. Sok i świeże owoce mają własności odtruwające, tzw. czyszczące krew oraz regulujące przemianę materii. Z jedzeniem prosto zerwanych owoców, jak i spożywaniem przetworów z poziomek należy uważać, ponieważ w ostatnich latach występuję liczne uczulenia skórne wśród osób dorosłych jak i dzieci.
Poziomka pospolita – zastosowanie i przetwory
Jak już wspomniano, głównymi surowcami leczniczymi są liście i owoce poziomki pospolitej. Związku z tym, że liście poziomki wykazują dość słabe działanie fizjologiczne rzadko są stosowane same. Najczęściej wchodzą w skład mieszanek recepturowych ziołowych moczopędnych, przeciwbiegunkowych bądź przeciwzapalnych, regulujących przemianę materii, zwłaszcza u dzieci i młodzieży.
Ich mocną stroną jest smak i zapach, dlatego też leczenie zaburzeń pokarmowych staje się przyjemniejsze i prostsze. Natomiast owoce poziomki stosowane są w wiosenno-letnich kuracjach oczyszczania organizmu. Polega to na codziennym spożywaniu po 1/2 kg owoców przez miesiąc, zmieszanych z kefirem, jogurtem, zsiadłym mlekiem lub drożdżami i kawałkiem świeżego masła. Efektem takiej procedury jest wyregulowanie metabolizmu, oczyszczenie organizmu oraz lepsze samopoczucie.
Lekarze uważają, że spożywanie owoców poziomki jest korzystne w chorobie pochodzenia tropikalnego, ale spotykanej również w Europie. W latach 90. bardzo częstą choroba była bezgorączkowa, przewlekła postać opryszczkowego zapalenia jamy ustnej, połączonego z niestrawnością, biegunką, wyniszczeniem i niedokrwistością. Wtedy też owoce poziomki były podawane w celach regulujących i kojących. Niekiedy, poziomka stosowana jest zewnętrznie, jako maseczka, krem czy okład kosmetyczny.
Poziomka pospolita
Przetwory z poziomki pospolitej wykonywane są z liści, jeżeli ma mieć ona zastosowanie wewnętrzne, a także z owoców w przypadku leczenie zewnętrznego. Pierwszym środkiem jest odwar, który przygotowuje się poprzez zalanie jednej łyżki liści jedną szklanką gorącej wody. Taką mieszankę dokładnie się gotuje pod szczelnym przykryciem przez około 5 minut. Po upływie tego czasu odstawia się garnek i po kwadransie odcedza. Należy napar pić po 1/3 lub ½ szklanki (100-130ml) po 2 lub 3 razy dziennie między stałymi posiłkami.
Bardzo dobrze pomaga jako środek moczopędny w nieżycie dróg moczowych, pomocniczy w gośćcu, skazie moczanowej (dna) i dolegliwościach skórnych. W przypadku łagodnych biegunek sporządza się bardzo podobny odwar, tylko że przygotowuje się 2 łyżki liści na 1 szklankę wody gorącej. Drugim środkiem są zioła w sytuacji schorzeń dróg moczowych.
Pije się go również w przypadku nieżytu nerek lub pęcherza moczowego oraz kamicy moczowej. Aby przygotować zioła należy zmieszać 20 g liści poziomki, 40 g ziela nawłoci i kłącza pięciornika kurzego ziela, 60 g owoców róży i ziela skrzypu oraz 100 g ziela dziurawca, a następnie zalać ½ łyżki tej mieszanki dwoma szklankami ciepłej wody. Kolejno gotować na wolnym ogniu pod szczelnym przykryciem przez 10 minut. Po ostudzeniu i przecedzeniu, należy pić porcjami.
Ostatnim środkiem jest maseczka, którą przykłada się w sytuacji wyprysków i zmian skórnych. Należy przygotować dwie łyżki stołowe owoców poziomki, dokładnie je obmyć przegotowaną wodą, ugnieść na papkę i przyłożyć na uporczywe miejsca.
Trzeba pamiętać, żeby wszystkie przetwory wykonane z surowca poziomki pospolitej przechowywać w półszczelnych opakowaniach i w suchym miejscu.
