Szałwia lekarska (Salvia officinalis) jest wieloletnią rośliną z rodziny jasnotowatych. Jej nazwa pochodzi od łacińskiego wyrazu salvare, co znaczy – leczyć, ocalić. Pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego, w naturalnym środowisku lubi porastać wapienne, nasłonecznione zbocza. Obecnie uprawia się ją w całej Europie oraz w Ameryce Północnej. Podobno swego czasu rosła takimi łanami, że służyła jako opał. We Włoszech czy Francji do dziś znane są przysłowia mówiące o jej zdrowotności. W Anglii znana była legenda o mężczyźnie, który jadał jedynie chleb, masło i szałwię i cieszył się dwa razy lepszym zdrowiem i tyleż samo dłuższym życiem niż jego współtowarzysze.
Roślina ta osiąga wysokość 70 cm. Ma wzniesione łodygi, silnie rozgałęzione, zdrewniałe u dołu. Liście mają podłużny jajowaty kształt i ząbkowane brzegi. Rosną na długich ogonkach osadzone naprzeciwlegle. Zarówno na łodygach i jak i na liściach widoczny jest biały kutner, czyli gęste poskręcane włoski. Okres kwitnienia przypada na czerwiec i lipiec. Dwuwargowe, fioletowo-niebieskie kwiaty zebrane są w kwiatostan na szczycie łodygi. Cała roślina ma intensywny, balsamiczny zapach. Owocem jest poczwórna rozłupnia.
Zastosowanie – szałwia lekarska
Pozyskuje się ją z upraw. Surowiec zielarski stanowią liście. Była cenionym lekiem stosowanym przez lekarz greckich i rzymskich. Sporządzali z niej specyfiki lecznicze przypisując jej ogólnouzdrawiające, wręcz cudotwórcze właściwości. Ze względu na swój aromat i smak szybko dostrzeżono w niej także przyprawę. Początkowo była uprawiana wyłącznie przez mnichów w wirydarzach, stopniowo zaczęła się rozprzestrzeniać w całej Europie. Karol Wielki, cesarz rzymski, nakazał uprawiać ją w swoich ogrodach i pragnął widzieć na swoim talerzu. W tamtych czasach wierzono, że roślina ta ma wielką siłę nadprzyrodzoną i jest zdolna chronić ludzi przed chorobami, urokami i złymi siłami.
Poza lecznictwem i kuchnią jest ozdobą naturalnych ogrodów oraz kompozycji ziołowych, również w doniczkach. Sprzyjają temu dekoracyjne aksamitne połyskująco na szaro liście i kontrastujące z nimi fioletowe kwiaty. Działa odstraszająco na insekty, również suszona. Podobnie działa olejek szałwiowy. Stosowana jest od dawna w kosmetyce, szczególnie do pielęgnacji włosów. Wzmacnia cebulki, przez co przyspiesza wzrost. Okłady z naparu szałwiowego lub parówki z niego działają leczniczo na skórę łojotokową, ziele wchodzi także w skład maseczek do twarzy.
Olejek uzyskiwany z szałwii lekarskiej wchodzi w skład kompozycji zapachowych do aromatyzowania wód oraz perfum. Dodaje się go do wyrobów kosmetycznych i past do zębów. Jest też wykorzystywany do aromaterapii. W kuchni jako świeża przyprawa powinna być używana w umiarkowanych ilościach. Szczególnie dobrze komponuje się z wszelkimi mięsami, kiełbasami, wątróbką czy niektórymi wędlinami. Dodawana jest do potraw z roślin strączkowych – ułatwia ich trawienie – oraz do serów, do masła szałwiowego. Ryby morskie natarte jej świeżymi liśćmi tracą swój charakterystyczny zapach. Aromatyzuje się nią marynaty, octy, wina i likiery.
Szałwia lekarska – właściwości lecznicze
Roślina zawiera do 3% olejku eterycznego w skład, którego wchodzi głównie tujon i cyneol. Poza tym do 8% garbników, fenolokwasy, saponiny, trojterpeny, flawonoidy, związki goryczkowe, żywice. Jest rośliną miododajną.
Działa przeciwbakteryjnie przeciwwirusowo, przeciwgrzybiczo, ściągająco, przeciwzapalnie. Warto ją pic chorując na cukrzycę – reguluje poziom cukru. Działa hamująco na gruczoły, toteż hamuje wydzielanie potu, ale też laktację czy wytwarzanie śliny. Wzmaga krwawienia miesiączkowe, działa osłaniająco na przewód pokarmowy.
Pomaga przy biegunkach, wzdęciach, nudnościach i innych zaburzeniach pokarmowych, ułatwia trawienie. Podczas menopauzy redukuje nocne poty i łagodzi uczucie gorąca. Ma lekkie działanie żółciopędne, wspomaga czynność wątroby. Zewnętrznie roślina jest znakomita jako płyn odkażający do płukania ust i gardła, także przy aftach i zapaleniach dziąseł.
Napary są stosowane do przemywania i okładów na trudno gojące się rany, owrzodzenia, odparzenia, a także jako nasiadówki przy zapaleniu zewnętrznych narządów płciowych i pochwy. Szałwia lekarska jest znana ze swoich korzystnych właściwości na włosy i skórę głowy, zwalcza łupież, zmniejsza przetłuszczani się włosów i nadaje kosmykom blask, podbijając przy tym ich ciemny kolor.
Dawek leczniczych nie należy stosować podczas ciąży, nie wolno podawać szałwii lekarskiej chorym na epilepsję, długotrwałe przyjmowanie dużych dawek może powodować nudności i wymioty.
Szałwia lekarska – sposób użycia
- Napar: 1 stołową łyżkę szałwii zalać 250ml wrzątku, przykryć i zaparzać przez 10 min. Pić po pół szklanki 3 razy dziennie. Ten napar możemy stosować naprawdę na wielu polach zgodnie z jego właściwościami, tak wewnętrznie, jak i zewnętrznie.
- Kąpiele szałwiowe: dwie garście suszonych liści zalać wrzątkiem, przykryć, odczekać 10 min., po czy przecedzić i wlać do przygotowanej w wannie kąpieli. Możemy również włożyć do wanny ziele umieszczone w płóciennym woreczku. Kąpiele te pomagają w chorobach reumatycznych i skórnych.
