Konitrut błotny (Gratiola officinalis) występuje w Azji Zachodniej, Europie Zachodniej i Środkowej. Został on wprowadzony do Ameryki Północnej i Australii. Roślina preferuje alkaliczną wilgotną glebę w pełnym słońcu. W Polsce gatunek dość rzadki zarówno na nizinach jak i w niższych położeniach górzystych. Roślina należy do rodziny trędownikowatych (Scrophulariaceae).
Konitrut błotny jest to gładka, wysoka roślina wieloletnia o wysokości 30-60 cm z wypukłymi, wydrążonymi łodygami. Zielone liście są napięte mięsiste i lekko piłkowane. Kwiaty są białe (z purpurowymi żyłami) z długą rurką i siedzą na krótkich łodygach w osłonach liści. Korona jest bladożółta i pasiasta jasnofioletowa. Owoce są spiczaste, jajowate w kształcie kapsułek.
Kwiaty utrzymują się od czerwca do sierpnia. Kwiaty są hermafrodytem (mają zarówno narządy męskie, jak i żeńskie) nadaje się do: gleby lekkiej (piaszczystej), średnich (gliniastych) i ciężkich (gliniastych). Odpowiednie pH: kwasowe, neutralne i zasadowe (alkaliczne) gleby. Może rosnąć w półcieniu (lekkie lasy) lub bez cienia. Preferuje wilgotną lub mokrą ziemię. Roślina zasiedla przeważnie bagniste łąki, rowy, brzegi wód. Stosowane leczniczo części roślin to zarówno liście, jak i korzenie rośliny.
Konitrut błotny – właściwości lecznicze
W roślinie znajdują się glikozydy pobudzające serce (gratiolin, gratiogenina i gratiotoksyna), olejki eteryczne i garbniki. Roślina ta to gorzkie, ostre i moczopędne zioło, które stymuluje zarówno serce, jak i macicę i ma silne właściwości przeczyszczające. Należy ona do tej samej rodziny, co naparstnica i ma takie same działanie stymulujące, obie rośliny zawierają toksyczne glikozydy.
W średniowieczu roślina znana była pod nazwą „Gratia Dea”, czyli łaski Bożej i uznawana była za zioło lecznicze. Konitrut błotny był używany do leczenia wielu schorzeń, zwłaszcza zaparć. Jednak ze względu na toksyczny i potężny efekt tego ziela, jest bardzo prawdopodobne, że zrobiło to więcej szkody niż dobrego. Uznano, że jest to lek ziołowy: rozszerzający naczynia krwionośne, antybakteryjny, przeciwzapalny i antyalergiczny.
Działanie lecznicze posiadane przez tą roślinę związane jest z różnorodnością bioaktywnych składników o zróżnicowanej strukturze chemicznej. Poza zastosowaniem ziół, jako stymulatora serca, stosowano ją, w medycynie ludowej do leczenia powiększonej śledziony, jelit i niektórych chorób wątroby, takich jak żółtaczka. Dodatkowo, w niektórych krajach ekstrakt z ziół stosowano zewnętrznie na choroby skóry i hemoroidy. Dziś zioło jest rzadko używane, jako lek ze względu na wiele skutków ubocznych i niewielkich różnic między dawką skuteczną i toksyczną.
Konitrut błotny – zastosowanie
W mniejszych dawkach zaleca się konitrut błotny w przewlekłych chorobach wątroby, żółtaczce, a także w niektórych chorobach układu nerwowego.
Roślina jest stosowana w leczeniu takich dolegliwości jak:
- Dna moczanowa,
- Obrzęk zapalny,
- Rwa kulszowa,
- Wrzody zewnętrzne,
- Robaki jelitowe,
- Przewlekłe wypryski i silny świąd.
Wyciąg z konitruta błotnego używany jest do produkcji maści i kremów stosowanych do leczenia trądziku. Kompozycje farmaceutyczne do leczenia trądziku zawierają 0,5 do 40% wyciągu z rośliny. Kwas kofeinowy wykazuje działanie immunomodulacyjne i przeciwzapalne, wykazuje także hamowanie rakotwórczości. Konitrut błotny może być stosowany po przebytym urazie głowy dla zredukowania ciśnienia śródczaszkowego.
Korzeń i kwitnące ziele ma działanie wzmacniające pracę serca, moczopędne, gwałtownie przeczyszczające. Roślina była stosowana w leczeniu problemów z wątrobą, śledzioną, posiada dobre efekty lecznicze przeciw pasożytom itp. Ziele jest zbierane latem i suszone do późniejszego użycia. Należy stosować je ostrożnie, ponieważ w nadmiarze roślina powoduje uszkodzenie nerek i krwotok z jelita.
Konitrut błotny był stosowany w medycynie ziołowej do leczenia bólów gardła, przeziębienia, chrypki i jako lek wykrztuśny. Niektórzy zielarze uważają, że roślina ma korzystne działanie na astmę, zapalenia dróg moczowych i pobudzenie apetytu. Skuteczność usuwania wzdęć również znajduje się w jej zastosowaniach leczniczych. Jednak żadne z tych zastosowań nie zostało zbadane klinicznie.
Zioła te działają szczególnie na przewód pokarmowy, leczą biegunkę, która charakteryzuje się zieloną pienistą wodą, a także zapalenie odbytnicy takie jak hemoroidy. Inne właściwości lecznicze to przewlekłe choroby rytmu serca, owrzodzenia i rzeżączka. Roślina pomaga także na ból głowy i zawroty głowy. Środek pobudzający menstruację przy słabym miesiączkowaniu lub jego braku.
Konitrut błotny – sposoby użycia
Konitrut błotny może być bardzo trujący i powinien być stosowany z dużą ostrożnością i tylko pod kierunkiem wykwalifikowanych zielarzy lub lekarzy. Zazwyczaj zniechęca to ludzi do samodzielnego stosowania leków. Nalewka z tej rośliny stosowana zewnętrznie służyła niegdyś do leczenia owrzodzenia podudzia i wyprysków skórnych. Natomiast świeży sok był stosowany do zmiękczenia skóry. Niektórzy ludzie przygotowują napary z konitruta jednak o bardzo małym stężeniu.
