Centuria nadbrzeżna (Centaurium littorale) należy do rodziny goryczkowatych (łac. Gentianaceae). Gatunek ten występuje na wybrzeżach Morza Bałtyckiego oraz Północnego i jest w Polsce gatunkiem rodzimym – można go spotkać w okolicach Myśliborza, Pyrzyc i nad jeziorem Miedwie. Zazwyczaj rośnie na słonych łąkach i w zagłębieniach międzywydmowych.
Centuria nadbrzeżna jest w naszym kraju objęta ochroną i – niestety – grozi jej wyginięcie. Po czym ją rozpoznać? Przede wszystkim po różowym kwiecie, którego płatki mają długość od 5 do 8 mm. Charakterystyczne są również liście centurii – średnie i górne są równowąskie lub równowąskopodlugowate, najczęściej 3-nerwowe. Gatunek ten kwitnie w okresie między sierpniem, a wrześniem i jest rośliną dwuletnią – w pierwszym roku wyrasta mała rozeta liści, a w drugim łodyga z drobnymi liśćmi oraz kwiaty i nasiona.
Ciekawa są teorie dotyczące pochodzenia nazwy tej rośliny. Łączy się ją z łacińskim centum (liczbą sto) i jak twierdzą niektóre źródła, nazwa ta pochodzi od słów centum aurum, czyli 100 sztuk złota, co ma świadczyć o jej niezwykłej wartości. Nic dziwnego, skoro to właśnie centuria wyleczyła rany mitologicznego Chirona, centaura zranionego przez samego Herkulesa. Jeżeli dodamy do tego, że inna polska nazwa centurii to tysięcznik, jej wielka wartość wpisana w samą nazwę rośliny, stanie się dla nas jeszcze bardziej oczywista.
Centuria nadbrzeżna – właściwości lecznicze
Centuria nadbrzeżna działa wspomagająco przy zaburzeniach układu pokarmowego i trawiennego, takich jak: brak apetytu, niedokwasota, bóle i wzdęcia brzucha, czy upośledzone wydzielanie żółci. Surowiec leczniczy (czyli wysuszone, kwitnące części nadziemne) zawiera m.in.: substancje gorzkie (gencjopykryna, erytauryna, amarogentyna), alkaloid gencjaninę, flawonoidy, kwasy organiczne, olejki eteryczne, sole mineralne.
Dzięki goryczy stymuluje i pobudza pracę układu trawiennego, co skutkuje przyśpieszonym i wzmocnionym wchłanianiem związków odżywczych z przyjmowanych pokarmów. Przede wszystkim jednak centuria nadbrzeżna stosowana jest w leczeniu chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego. Warto również zwrócić uwagę na jej właściwości przeciwbólowe i przeciwgorączkowe – dzięki temu jest to ziele, które można stosować uniwersalnie, a jego działanie nie ogranicza się tylko do zaburzeń układu pokarmowego.
Jeżeli dodamy do tego użyteczność centurii nadbrzeżnej w walce z nadciśnieniem to zrozumiemy, że ma ona bardzo szerokie zastosowanie i jest mile widziana w każdym domu. Należy jednak zdawać sobie sprawę z tego, że w dużych ilościach, ziele wywołuje szkodliwe i nieprzyjemne skutki uboczne – może powodować bóle żołądka, nudności i wymioty.
Centurii nie powinny przyjmować osoby, które mają wrzody żołądka i/lub dwunastnicy. Dlatego zaleca się mieszanie centurii z innymi ziołami. Współczesna fitoterapia poleca także podawanie centurii rekonwalescentom po ciężkich chorobach wyniszczających organizm i po operacjach (wyczerpany organizm ma osłabione czynności trawienne). Ze względu na właściwości przeciwzapalne, ziele centurii jest używane zewnętrznie w chorobach skórnych (egzemy, owrzodzenia). Znane jest także działanie przeciwrobacze centurii nadbrzeżnej.
Centuria nadbrzeżna – zastosowanie
Poza przemysłem farmaceutycznym, w którym ceni się opisane powyżej właściwości lecznicze centurii, ziele to jest również stosowane w gastronomii. W sztuce kulinarnej wykorzystuje się je do produkcji gorzkich likierów i aromatyzowania innych napojów (głównie alkoholowych), np. wódek, wermutów, nalewek, czy napojów energetyzujących.
Centuria nadbrzeżna ma również zastosowanie przy produkcji kosmetyków (przeznaczonych dla cery wrażliwej i zwiotczałej) i środków do dezynfekcji jamy ustnej. Co ciekawe, już w średniowieczu roślina ta była jednym ze składników słynnej mieszanki leczniczej – teriaku.
Centuria nadbrzeżna – sposób użycia
Jeżeli chce się wykorzystać lecznicze właściwości tej, niezwykle użytecznej, rośliny, należy przygotować z niej napar, lub odwar. Ten pierwszy przygotowuje się poprzez zalanie letnią wodą jednej łyżki ziela. Zalaną roślinę należy następnie gotować pod przykryciem na wolnym ogniu, przez około 2 minuty. Po zdjęciu z ognia zaleca się odstawienie naparu na kilkanaście minut. Po upływie tego czasu mieszankę należy odcedzić – powstały w ten sposób napar jest już gotowy do spożycia.
Najlepiej jest zrobić to pół godziny przed posiłkiem – dorośli powinni wypić jedną łyżkę, podczas gdy dzieci tylko pół. Pobudzi to wydzielanie soków trawiennych i tym samym wspomoże pracę układu trawiennego podczas posiłku. Napar zaleca się stosować w przypadku występowania takich nieprzyjemności jak bóle wewnętrzne układu pokarmowego, zgaga, wzdęcia, braku apetytu i zaparcia.
Z kolei odwar z centurii nadbrzeżnej przygotowuje się nieco inaczej. Pół łyżki ziół powinno wymieszać się z połową szklanki wody, a następnie zaparzyć i odstawić. Gdy odwar ostygnie, można skosztować jego leczniczych efektów. Jak to zrobić? Należy od 2 do 4 razy dziennie wypijać 1-2 łyżki cieczy. Podobnie jak w przypadku naparu, najlepiej jest spożyć odwar pół godziny przed obiadem.
