Czyściec lekarski (z łac. Stachys officinalis (L.) Trevis., syn. Betonica officinalis L.) to roślina, o której dziś już wiele osób nie pamięta, ale ze względu na swoje właściwości lekarskie uznawana jest za jedną z roślin leczniczych. Jej wysokość może nawet dojść do 60 cm, a poza tym ma owłosioną łodygę, liście są podłużne jajowate, tępo zakończone, a do tego u nasady mogą być sercowate, karbowane, krótkoogonkowe albo siedzące.
Roślina ta stosowana i znana była już w starożytności i to nie tylko w medycynie ludowej, ale także w tej oficjalnej. Polecana była przy chorobach układu oddechowego, padaczce, ale też przy bólach głowy i zaburzeniach trawienia. Jednak stosowana była nie tylko jako lekarstwo, ale również w kuchni, gdzie służyła za przyprawę ziołową do potraw. Wtedy też niektórzy uważali, że posadzenie tej rośliny wokół domu będzie chroniło mieszkańców przed złymi mocami oraz czarami.
Czyściec lekarski można znaleźć w Europie, a także w północnej Afryce, ale też występuje na całym obszarze Polski. Można ją znaleźć w świetlistych lasach, łąkach, zaroślach i na miedzach. Ma ona piękne kwiaty w kolorze purpurowym, które są zebrane w gęste wierzchołkowe kłosy pozorne. Kwitnie od czerwca do końca września. Roślina ta nie ma specjalnych wymagań, co do uprawy, a więc może rosnąć na stanowisku słonecznym albo półcienistym. Gleba powinna być przeciętnie żyzna, przepuszczalna, średnio wilgotna i mająca odczyn obojętny.
Czyściec lekarski – składniki
Czyściec lekarski znalazł szerokie zastosowanie w lecznictwie, ponieważ ma niepowtarzalny skład:
- irydoidy;
- terpeny (germakren C, kubebol);
- flawonoidy;
- alkany (tetracosane);
- związki aminowe i alkaloidowe (betaina, cholina, stachydryna, betonicyna, trygonelina);
- alantoina;
- fenolokwasy (kwas cynamonowy, kawowy, rozmarynowy, p-kumarowy, chlorogenowy, izochlorogenowy, neochlorogenowy, protokatechowy);
- garbniki;
- alfa-amyryna;
- beta-sitosterol;
- labdanowe i kauranowe diterpeny;
- kwas ursolowy;
- oleanolowy.
W swoim składzie ma również olejek eteryczny Stachys sylvatica, który zawiera felandren, ocymen, kariofilen, kadinen, bicyklogermakren, pinokamfen, spatulenol, humulen, karen, kopaen, kubebol, linalol, muurolen.
Czyściec lekarski – właściwości i zastosowanie
Czyściec lekarski ma działanie przeciskurczowe i przeciwbiegunkowe, a dzięki temu można go stosować w leczeniu nieżytu żołądka i jelit, wzdęć oraz lekkich biegunek. Ponad to jest jednym ze składników wielu mieszanek ziołowych, które mają na celu łagodzenie zgagi. Roślina ta działa również przeciwzapalnie i ściągająco, a więc też może pomóc w leczeniu reumatyzmu albo stanów zapalnych mięśni i stawów.
Pomaga także przy lekkich zatruciach pokarmowych oraz przy bólach brzucha. Roślina ta ma jeszcze inne zalety, a jest to pomoc w leczeniu nieżytów układu oddechowego, czyli zapalenia błon śluzowych jamy ustnej i gardła. Do tego działa przeciwbakteryjnie, ale też przyspiesza proces gojenia. Jednak warto wiedzieć i pamiętać, że jeżeli zastosuje się za dużą dawkę, to może dojść do zaparci albo podrażnienia przewodu pokarmowego.
Czyściec lekarski reguluje nie tylko procesy trawienia, ale również można go stosować pomocniczo w leczeniu żółtaczki i innych dolegliwości, np.:
- astmy,
- nadkwaśności,
- zapalenia płuc,
- zapalenia oskrzeli,
- nieżytów górnych dróg oddechowych,
- a nawet gruźlicy.
Napar z tej rośliny może także pomóc w leczeniu gośćca, nerwic wegetatywnych oraz uporczywych bólów głowy, które są na tle reumatycznym, ale też tym migrenowym. No i oczywiście leczy również choroby pęcherz moczowego i moczowodów. Dobrym środkiem na wymioty będzie przygotowanie odwaru z kłącza tej rośliny.
Czyściec lekarski można również stosować zewnętrznie, ponieważ może wspomóc leczenie czyraków, wrzodów czy trudno gojących się ran. Można ją też stosować przy zakażeniach skóry przez bakterie ropotwórcze, drożdżaki i grzyby pasożytnicze. Dobrze działa jako odkład na owrzodzenia żylakowe nóg, a niektórzy stosują ją do obmywania stóp, gdy ma się zbyt dużą potliwość.
Roślina ta działa wzmacniająco, odtruwająco i wspomagająco czynności układu pokarmowego. Natomiast zewnętrznie stosuje się na skórę przy wypryskach, stanach zapalnych, owrzodzeniach i ranach.
Czyściec lekarski – sposób użycia
Czyściec lekarski można stosować jako napar, macerat, odwar, ale też można przygotować z niego nalewkę. Do przygotowania naparu należy wymieszać 1 łyżeczkę suszu z czyśćca lekarskiego, który należy zalać jedną szklanką wrzącej wody. Następnie parzy się to pod przykryciem przez 15-20 minut. Potem trzeba przecedzić i pić 3 razy dziennie po 0,5 szklanki.
Natomiast do zrobienia nalewki trzeba łyżkę suszu zalać wódką 40% i odstawić w ciemne miejsce na około 3 tygodnie. Potem trzeba ją przecedzić i dosłodzić miodem według uznania. Po dwóch tygodniach nalewkę należy przefiltrować, a następnie rozlać do butelek.
Poza tym można jeszcze zrobić macerat. Aby go przygotować należy wziąć jedną część świeżego, rozdrobnionego surowca i zalać jedną częścią zimnej wody, ale najlepiej takiej zdrojowej (np. Słotwinka, Wielka Pieniawa, Jan, Józef, Henryk, Celestynka, Helena, Wysowianka). Potem przykrywa się to i zostawia na 6-8 godzin, a po tym czasie przecedzić. Stosuje się go 30-60 ml 1-2 razy dziennie.
