Jasnota biała (Lamium album) jest wieloletnią byliną z rodziny jasnotowatych, wargowych. Rośnie dziko w przeważającej części Europy i Azji. W Polsce występuje jako chwast pospolity. Spotykana w zaniedbanych ogrodach, przy budynkach, nagminnie w rumowiskach, przy płotach, przy drogach, w sadach, w zaroślach, nawet w masowych ilościach. Lubi miejsca zacienione, potrzebuje żyznej gleby próchnicznej, dostatecznie wilgotnej. Jej nasiona są przenoszone przez mrówki, co sprzyja rozprzestrzenianiu się rośliny.
Jej inne nazwy – pokrzywa głucha lub martwa pokrzywa – wynikają z podobieństwa liści do pokrzywy zwyczajnej, jednak liście jasnoty nie parzą. Mają kształt sercowaty, są wydłużone i ostro zakończone, o grubo piłkowanych brzegach, rosną naprzemiennie na krótkich ogonkach. Wzniesiona łodyga jest kanciasta, czworoboczna, skąpo owłosiona lub naga. Osiąga 60 cm wysokości, wytwarza liczne podziemne odnogi, dzięki którym rozrasta się bujnymi kępami. Kwiaty wyrastają po kilka z kątów liści. Są duże, wielkości 2,5 cm, kremowobiałe, dwuwargowe. Dolna warga jest zwykle zielonkawo nakrapiana, a górna charakterystycznie omszona. Kwitnie od początku maja do późnej jesieni, nawet do listopada. Roślina ma słodki zapach i jest miododajna.
Jasnota biała – zastosowanie
Pozyskuje się ją ze stanowisk naturalnych lub rozmnaża wegetatywnie przez rozłogi. Jako surowiec zielarski w sprzedaży wykorzystuje się głównie kwiaty, w medycynie ludowej także liście. Na susz kwiatowy zbiera się same korony, bez kielichów i nie zmienione kolorystycznie, natomiast na ziele całe pędy z łodygami i liśćmi. Można ją zbierać od wiosny do jesieni, choć najbardziej wydajny jest zbiór na początku kwitnienia, czyli w maju i w czerwcu.
Kolejna fala rozkwitu przypada na wrzesień. Kwiaty są bardzo wrażliwe na zgniecenie, dlatego należy zrywać je ostrożnie ręcznie i nie układać na sobie kilku warstw. Podczas suszenia jest równie wymagająca. Najlepiej robić to w podgrzewanych suszarniach, w przeciwnym razie może się zaparzyć – ciemnieje i traci swe właściwości. W suszarniach naturalnych można ją dobrze ususzyć wyłącznie w upalną, suchą pogodę, w miejscu zacienionym i doskonale przewiewnym. Warto przestrzegać tych zaleceń, bo inaczej łatwo zepsuć uzbierany surowiec. Z 9 kg świeżej jasnoty białej uzyskuje się 1 kg suszu. Dostępne są także gotowe mieszanki i wyciągi w sprzedaży.
Jasnota biała – właściwości lecznicze
Fitoaktywne związki to garbniki katechinowe, flawonoidy m.in. hipolamiid i lamiozyd, glikozydy irydoidowe, śluzy, biogenne aminy takie jak cholina i histamina, olejek eteryczny, saponiny trojterpenowe oraz alkaloid lamiinę. Roślina ta ma zastosowanie przede wszystkim wewnętrznie w chorobach kobiecych – przy upławach, lekkich krwawieniach macicznych i innych dolegliwościach. Poza tym jest środkiem regulującym przemianę materii, także oczyszcza krew przy egzemach i wypryskach skórnych, trądziku młodzieńczym i przy innych zaburzeniach hormonalnych.
Zwyczajowo używana jest przy nieżytach górnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego, przy biegunkach, także u dzieci, guzach krwawniczych oraz przy niedokrwistości i chorobach śledziony. Działa powlekająco na błony śluzowe, rozkurczowo na mięsnie gładkie i wykrztuśnie na drogi oddechowe. Regeneruje uszkodzony nabłonek, uszczelnia ściany naczyń włosowatych, hamuje mikrokrwawienia. Można ją spożywać w dawkach leczniczych nawet przez dłuższy czas, nie odnotowano przeciwwskazań. Jedynie w ciąży należy zachować ostrożność. Zewnętrznie stosowana do płukania garda i jamy ustnej. Młode liście jasnoty białej nadają się znakomicie do zup, sałatek i szpinaku.
Jasnota biała – sposób użycia
- Napar kwiatowy: 10 dag suszonych kwiatów zaparzamy w szklance wody przez 15 minut, pijemy 2 do 3 razy dziennie po pół szklanki podczas zapalenia gardła, krtani lub oskrzeli, przy zaburzeniach miesiączkowania i podczas menopauzy, w stanach zapalnych dróg moczowych. Zewnętrznie skuteczny przy hemoroidach w postaci nasiadówek czy wlewów doodbytniczych, jak również jako okład na trudno gojące się rany, oparzenia i owrzodzenia. Napar polecany jest także mężczyznom z chorą prostatą.
- Odwar z kwiecia jasnoty białej: 2 łyżki suszu zalać półtorej szklanki wody, gotować pod przykryciem przez 3 minuty, następnie przecedzić i przestudzić. Uzyskany napój pić 2-3 razy dziennie po pół szklanki. Działa odtruwająco i przeciwzapalnie.
- Sałatka zdrowia: 3 garście świeżych liści sparzyć wrzątkiem, większe pokroić, kilka mniejszych pozostawić w całości, skropić oliwą, przez praskę wcisnąć obrany ząbek czosnku i wrzucić garść włoskich orzechów. Wymieszać. Podawać jako przekąskę lub jako surówkę do obiadu. Liście jasnoty rewelacyjnie komponują się również z pomidorowym sosem do spaghetti.
- Jasnotowy miodek: można przyrządzić ze swego ulubionego rodzaju miodu. Zmieszać tyle samo łyżek miodu i świeżych drobniutko posiekanych liści jasnoty białej. Utrwalić 1 łyżeczką spirytusu. Zażywać 1 łyżkę 3 razy dziennie w stanach chorobowych lub zapobiegawczo.
