Dziewanna wielkokwiatowa (Verbascum densiflorum) jest dwuletnią rośliną z rodzaju dwuliściennych. Należy do rodziny trędownikowatych. Pochodzi z południowo-zachodniej Azji, a dziś występuje w prawie całej Europie, bez obrzeży północnych i części półwyspu Iberyjskiego, w Azji Mniejszej i Afryce północnej. W Polsce jest częsta na nizinach, rzadsza na pogórzu i w północno-wschodniej części kraju, rośnie dziko na nieużytkach, wzgórzach, przy drogach, na słonecznych zrębach leśnych. Jej nazwa dziewanna pochodzi od staropolskiego słowa oznaczającego „rosnącą dziko”. Natomiast ze względu na dość duże zapotrzebowanie na surowiec zioło to jest w wielu krajach uprawiane.
W pierwszym roku rozwoju wyrasta korzeń palowy i rozeta z dużych liści. W następnym sezonie wegetacyjnym pojawia się ulistniony pęd zakończony kwiatostanem. Jest dość wysoka, osiąga 1 metr, a niekiedy nawet 2 długości. Dolne, przyziemne liście są podłużne, mają kształt eliptyczny, o ostrym zakończeniu, karbowanych brzegach i krótkich ogonkach. Górne listki są mniejsze, bardziej jajowate, ułożone naprzemianlegle na łodydze.
Kwitnie od czerwca do września. Duże kwiaty o średnicy do 5 cm, zebrane w kwiatostan na szczycie pędu, mają kolor złocistożółty. Osadzone są na szypułkach od 3- 5 sztuk. Otwierają się stopniowo od dołu ku górze kłosa. Pachną przyjemnie, miodowo. Owocem jest zaostrzona torebka, w której znajduje się wiele ciemnobrunatnych nasionek. Roślina pokryta jest szarym kutnerem, czyli gęstymi włoskami.
Była znana i ceniona już w czasach starożytnej Grecji. Przypisywano jej nadzwyczajną moc, robiono z niej amulety. Sam Hipokrates stosował tę roślinę w swej praktyce lekarskiej. W czasach nowożytnych opisywał ją w swoim zielniku Marcin Siennik, autor jednego z pierwszych herbarzy polskich z XVI wieku. Dokładnie opisał tam jej zastosowanie i działanie lecznicze. Wiek później Szymon Syreński opiewał zarówno kwiat, jak i korzeń dziewanny wielkokwiatowej jako znakomity środek na różne dolegliwości, m.in. na zapalenie płuc, febrę i bóle zębów.
W Polsce także była uznawana za roślinę magiczną – chroniła przed czarownicami. Oczywiście oprócz tego miała też praktyczne zastosowanie lecznicze. O jej wielkiej popularności w dawnej polskiej kulturze świadczy mnogość nazw, które jej nadawano, była zwana dziwizną, dziewaną lekarską, dziewizną, królewską świecą, gorzyknotem, szablą, gorzygrotem, knotnicą leśną, kędzierzawicą polną.
Dziewanna wielkokwiatowa – zastosowanie
Surowcem zielarskim są kwiaty, pozyskuje się je ze stanowisk naturalnych, rzadziej z upraw polowych. Stosuje się także podsiewanie w naturalnym środowisku. Ze względu na dekoracyjne kwiatostany jest stosowana jako roślina ozdobna w ogrodach. Ma małe wymagania glebowe, świetnie sobie radzi nawet na gruncie jałowym, piaszczystym lub kamienistym.
Leczono nią choroby płuc, biegunki, liście stosowano na oparzenia, a schorzenia oczu przemywano naparem z dziewanny. Przez wieki całe w medycynie ludowej sporządzano z niej najprzeróżniejsze środki medyczne: herbatki ze świeżych liści, odwary z suszu, maści, wódki, nalewki, oliwy aromatyczne, kompresy, suchy proszek i inne specyfiki.
Zawodowi zielarze dziewanną leczyli skutecznie i ludzi, i zwierzęta domowe. Wysuszony korzeń był rozdrabniany i dodawany do paszy bydła. Utłuczonymi kwiatami i liśćmi okładano zagwożdżone kopyta koni. Kompresami z ugotowanych, jeszcze gorących liści zwalczano u zwierząt najrozmaitsze guzy na ciele. Zainfekowanym zwierzętom wodę mieszano pół na pół naparem z kwiatów dziewanny. Zmielone korzenie tego ziela mieszano z mąką lub kaszą i karmiono tym drób – wpływał tucząco szczególnie na kury.
Dziewanna wielkokwiatowa – właściwości lecznicze
Roślina zawiera wiele cennych składników. Należą do nich saponiny, irydoidy, flawonoidy, cukry, śluzy, karotenoidy, olejek eteryczny, sole mineralne fosforu, potasu, żelaza, wapnia, jest także bogata w krzem. Jest miododajna, a więc wysoce pożyteczna przy pozyskiwaniu nektaru przez pszczoły.
Zioło to ma działanie osłaniające błony śluzowe, zmiękczające, wykrztuśne, ściągające, przeciwskurczowe i napotne. Pomaga w chorobach górnych dróg oddechowych, przeziębieniach, anginie.
Sposób użycia – dziewanna wielkokwiatowa
- Napar z kwiecia: suszone kwiaty (1 łyżka) należy zalać 250ml wrzątku i zaparzać pod przykryciem przez kwadrans. Przecedzić, popijać kilka razy dziennie po pół szklanki między posiłkami. Leczy uporczywy suchy kaszel, zapalenia gardła, jak również łagodzi objawy nawracających stanów zapalnych przewodu pokarmowego.
- Nalewka z kwiecia: 2 łyżki świeżo zerwanych kwiatów zalać 1/2 litra spirytusu i odstawić butelkę na 2 tygodnie. Codziennie należy ją porządnie wstrząsnąć, by lepiej przemieszać składniki. Pomaga w przeziębieniach pita 2 razy dziennie po 20 kropli rozcieńczonych w kieliszku wody. Nalewka łagodzi także bóle kostno-stawowe wcierana w skórę okolicy bolesnej.
- Odwar z kwiatów: ćwierć szklanki ususzonych kwiatów zalać ½ litra wody i gotować przez kwadrans na wolnym ogniu. Przecedzić, zostawić na 10 minut do odstania i pić po filiżance co kilka godzin w ciągu dnia. Odwar łagodzi napięcia nerwowe, jest też skuteczny również jako płyn do płukania w infekcjach gardła oraz w formie okładów na oparzenia, stłuczenia i ropne zakażenia skóry.
