Ciemiernik biały (Helleborus niger) to rośliny z silnym kłączem, z rodziny jaskrowatych, o charakterystycznych skórzastych liściach oraz pięciopłatkowych, białych kwiatach. Ciemiernik biały jest rośliną liczącą w sumie 20 odmian, rosnących na szerokim terenie: w Europie Zachodniej, na Półwyspie Bałkańskim, Kaukazie oraz w Chinach.
Znajdziemy wśród nich poza ciemiernikiem białym także ciemiernik tybetański, wschodni, cuchnący, korsykański, ogrodowy lub kaukaski. W Polsce ciemiernik biały występuje głównie jako dość droga roślina hodowlana, choć na terenie Europy, w jej środkowej i południowej części, można go spotkać jako roślinę śródleśną. Ciekawostką jest fakt, że polska nazwa ciemiernika białego pochodzi od jego białych kwiatów, natomiast łacińska – niger – została utworzona od niemal czarnego korzenia tej rośliny.
Ciemiernik biały – charakterystyka
Ciemiernik biały osiągający wysokość od 30 do 70 centymetrów nazywany jest także po angielsku Różą Bożego Narodzenia, która stanowi wyjątkową ozdobę zimowego ogrodu, potrafi bowiem zakwitnąć na rabatach ogrodowych już w czasie zimowych miesięcy. Chętnie kupowany jest też jako roślina cięta, do tworzenia świątecznych dekoracji. Właśnie ta cecha powoduje, że ciemiernik jest wyjątkowo ceniony jako roślina ogrodowa, przy hodowli której należy jednak zachować szczególną ostrożność.
Ciemiernik białty to roślina wieloletnia, bardzo trwała, nie lubiąca przesadzania, która w miarę upływu czasu rozrasta się w piękne skupiska z licznymi pędami kwiatowymi. Najlepiej rozrasta się na ziemiach z podłożem wilgotnym i przepuszczalnym, z domieszką wapnia, w miejscu osłoniętym od wiatru i lekko zacienionym, w towarzystwie innych roślin i krzewów.
Ciemiernik biały szczególnie pięknie będzie prezentował się na skalniakach, zestawiony z innymi wcześnie kwitnącymi roślinami cebulowatymi, paprociami lub krzewami wawrzynka lub oczara. W ciepłych miesiącach szczególnie ważne jest regularne podlewanie ciemierników, tworzących wtedy pąki, które kwitną w okresie listopada i grudnia.
Ważną kwestią przy uprawianiu tych ozdobnych roślin jest jednak ich toksyczność. Kontakt z sokiem rośliny może spowodować spore podrażnienia na skórze, a jej spożycie – zatrucie. Z tego też względu ciemiernik biały nie jest polecaną rośliną do hodowli w ogrodach, do których mają dostęp dzieci lub zwierzęta, a jego pielęgnacja i rozsadzanie powinno odbywać się w rękawiczkach.
Ciemiernik biały – składniki
Kłącza ciemiernika białego zawierają alakaloid – jerwinę toksyczne glikozydy: helebrynę i heleborynę, które działają podobnie, jak strofantyna. Stosowana przy ostrej i przewlekłej niewydolności serca o szybkim, ale krótkotrwałym działaniu, sole mineralne, śluzy oraz kwasy organiczne.
Składniki zawarte w ciemierniku białym także używane są do wytwarzania leków nasercowych. W ciemierniku białym występują także ekdyzony i protoanemonina – pojawiająca się wyłącznie w świeżym surowcu i rozkładająca się w trakcie suszenia. Glikozydy zawarte w tej roślinie są kumulowane w organizmie, dlatego jej stosowanie na własną rękę jest obecnie uznawane za niebezpieczne.
Ciemiernik biały – historia stosowania
Na południu Europy, w naturalnym regionie występowania ciemiernika białego, jego naturalne właściwości lecznicze wykryli już starożytni Grecy, przypisując mu właściwości przeciwreumatyczne, pomagające przy bólu pęcherzyka żółciowego, rozgrzewające i napotne, a także przeciwko epilepsji.
W medycynie naturalnej na terenie Polski stosowano tę roślinę dość rzadko, ze względu na jej toksyczne właściwości. Wywar z kłączy ciemiernika stosowano do mycia włosów, zapobiegając w ten sposób ich wypadaniu. W XIX wieku medycyna oficjalna zalecała stosowanie ciemiernika przy problemach z krążeniem, dusznicy sercowej, histerii lub epilepsji, a także problemach z miesiączkowaniem, jako środek moczopędny oraz przeczyszczający.
W XX wieku na skutek obserwacji chorych, którym podawano preparaty z ciemiernika białego, stwierdzono toksyczność rośliny. Roślina wywołuje w dużych dawkach wymioty oraz biegunkę. Z tego też względu popularność ciemiernika białego we współczesnych nam czasach znacznie zmalała. Podawanie środków naturalnych sporządzonych z tej rośliny, należy koniecznie skonsultować z lekarzem. Ich niekontrolowane przyjmowanie może bowiem bardziej zaszkodzić choremu, zamiast pomóc w jego problemach.
Ciemiernik biały bywa stosowany także wyłącznie pod ścisłym nadzorem lekarza prowadzącego w weterynarii. Stosowany przy dychawicy oskrzelowej i nosaciźnie, jako środek do kąpieli w przypadku schorzeń skórnych drobnych zwierząt domowych. Nie można zapomnieć, że podawany jako wyciąg olejowy lub wodny z naparu do pędzlowania skóry zwierząt cierpiących na problemy grzybiczne.
Ciemiernik biały – dawki
W czasach stosowania leczniczego ciemiernika białego w medycynie naturalnej podawano go w postaci sproszkowanego, wysuszonego wcześniej kłącza, w dawce 250 do 500 miligramów trzy razy dziennie. Z kłącza produkowano także lecznicze nalewki ciemiernikowe, podawane trzy do czterech razy dziennie w dawce 500 miligramów. Stosowano także macerat ciemiernika na winie, czyli tak zwane wino ciemiernikowe.
