Melisa lekarska (Melissa officinalis), inaczej cytrynowe ziele,to od starożytności popularne zioło lecznicze i przyprawowe. Melissa to po grecku pszczoła, bowiem roślina jest miododajna i przyciąga pszczoły, dlatego sadzą ją pszczelarze w pobliżu uli. W warunkach naturalnych rośnie praktycznie na całym świecie, na glebach wilgotnych, lekko kwaśnych lub lekko zasadowych.
Melisa lekarska lubi miejsca słoneczne lub półcieniste, ale może także rosnąć w domu na parapecie. Do celów leczniczych najczęściej jest uprawiana. Świeża ma wyraźnie cytrynowy zapach. Roślina dorasta do 60 cm wysokości. Jej liście mają kształt sercowaty, są karbowane na bokach, o barwie od ciemnej zieleni do żółto- zielonych. Kwiaty są niewielkie, jasnożółte, pojawiają się latem w miejscach połączeń liści z łodygą.
Surowcem leczniczym i przyprawowym są liście melisy oraz pędy, najlepiej świeże, ale najczęściej dostępne są wysuszone. Do wykorzystania najlepsze są młode listki, zrywane w miarę ich pojawiania się. Najlepsza jest melisa wyhodowana w ogródku, bo ma dużo wartościowych składników. Wysuszona lub sproszkowana nie ma olejku eterycznego, lub ma go bardzo mało i dlatego wykazuje słabe działanie uspokajające.
Melisa lekarska – substancje lecznicze
Charakterystyczny cytrynowy zapach melisa lekarska zawdzięcza obecności olejków eterycznych, takich jak: cytral, cytronelol czy kariofilen – mają one działanie uspokajające i rozluźniające. Inne składniki o właściwościach leczniczych,to związki terpenowe (geraniol i linalol), garbniki, polifenole, kwasy organiczne (kawowy i chlorogenowy), substancje goryczkowe, sole mineralne oraz witaminy B1, B2, E i C. Obecne w niej flawonoidy, taniny i kwasy fenolowe maja działanie przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne.
Melisa lekarska – działanie i właściwości lecznicze
Od wielu wieków melisa lekarska była wykorzystywana głównie jako środek uspokajający i nasenny. Działa ona tonizująco na układ nerwowy i dlatego napar z melisy może być stosowany w przypadku rozdrażnienia, niepokoju, nerwicy, także wegetatywnej, ale też depresji i ogólnego zmęczenia. Od dawna już wiadomo, że szklanka herbatki z melisy na godzinę przed snem ma podobne działanie jak nasenna tabletka, ale jest bezpieczniejsza bo nie uzależnia.
Herbatka czy napar ze świeżych listków może być stosowany z bardzo dobrym skutkiem w przypadku bólu głowy, także migrenowego, bolesnych miesiączek czy też mdłości u kobiet w ciąży. Powszechnie znane jest działanie melisy na problemy trawienne. Wyciąg z melisy łagodzi stany skurczowe jelit i dróg żółciowych, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, działa też wiatropędnie i w małym stopniu moczopędnie.
Wypicie herbatki z melisy przynosi więc ulgę zwłaszcza w przypadku spożycia posiłków ciężkostrawnych. Przy tym, melisa obniża poziom cholesterolu we krwi, a więc wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe. Melisa ma też działanie antyoksydacyjne dzięki obecności polifenoli, beta- karotenu i witaminy E. Związki te zapobiegają uszkodzeniu błon komórkowych przez wolne rodniki tlenowe, a więc opóźniają procesy starzenia.
Melisa lekarska stanowi bardzo dobry lek dla dzieci w okresie przeziębień, grypy, kaszlu a także kataru. Łagodzi ona objawy alergii i astmy, zmniejsza ilość flegmy gromadzącej się w drogach oddechowych. Melisa lekarska może być także stosowana zewnętrznie ze względu na działanie przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne, które zawdzięcza obecności tanin i kwasów fenolowych.
Związki te skutecznie leczą w przypadku wirusa opryszczki oraz hamują wzrost bakterii powodujących zapalenie dziąseł. Zewnętrznie napar z melisy służy do przemywania ran i płukania włosów bowiem zmniejsza łojotok. Ta właściwość znalazła też zastosowanie w kosmetyce, bowiem melisa jest składnikiem wielu kosmetyków o właściwościach ściągających i odkażających. Dzięki temu tonik z melisy poprawia stan tłustej skóry i ogranicza łupież.
Melisa lekarska – zastosowanie
Powszechnie dostępna w sklepach spożywczych i aptekach jest herbatka z melisy w torebkach gotowych do zaparzania lub suszone liście melisy. Należy jednak pamiętać, że w trakcie suszenia część olejków eterycznych odpowiadających za właściwości uspokajające, ulatnia się.Suszone liście melisy mają więc mniejszą wartość leczniczą niż świeże jej liście. Ze świeżych liści można samodzielnie wykonać napar.W tym celu 10 listków trzeba zalać w szklance wodą o temperaturze nieco poniżej 100 stopni i pozostawić pod przykryciem na 10 min. Po zaparzeniu można wypijać 1-2 szklanki dziennie. Napar jest bezpieczny również dla dzieci i kobiet w ciąży.
Olejek z melisy, gotowy do kupienia, można stosować do odprężającego masażu po zmieszaniu 2-3 kropel olejku z łyżką stołową oliwy z oliwek. Dodanie 2 kropli olejku do wanny z ciepłą wodą umożliwi odprężającą kąpiel. Olejek z melisy lub maść zawierającą melisę można stosować na opryszczkę, w celu łagodzenia ukąszeń owadów lub do ich odstraszania.
Tonik z melisy do stosowania zewnętrznego wykonuje się z 2 torebek melisy zaparzonych 1/3 szklanki wrzącej wody, do której po zaparzeniu dodaje się sok wyciśnięty z połówki cytryny. Osoby dorosłe mogą również korzystać z nalewki melisowej, zwanej herbatką mnichów. W celu jej wykonania trzeba 200 g świeżych liści włożyć do słoika i zalać 1 litrem 30% brandy.
Słoik należy zamknąć i pozostawić na 10 dni. Po tym czasie nalewka jest już gotowa, należy ją tylko odcedzić i można wykorzystywać po 10-20 kropli dziennie. Ze względu na zawartość alkoholu herbatka mnichów jest przeznaczona wyłącznie dla osób dorosłych.
