Jałowiec pospolity (Juniperus communis) jest silnie rozgałęzionym krzewem iglastym z rodziny cyprysowatych. Nazwa jałowiec nawiązuje do skromnych wymagań tego krzewu. Co do gleby jest mało wymagający, ale za to bezwzględnie wymaga stanowiska słonecznego. Drugi człon nazwy wiąże się z największym zasięgiem występowania ze wszystkich gatunków w swojej rodzinie, których jest ponad 50.
Rośnie wokołobiegunowo niemal w całej północnej i umiarkowanej strefie Europy i Ameryki Północnej. Spotykany jest w północnej Afryce i w północnej Azji. W Polsce występuje na całym niżu i w górach. Najbardziej rozpowszechniony jest w północno-wschodniej części kraju i na Podkarpaciu w niższych rejonach górskich. Rośnie w rzadkich lasach, w podszyciu lasów iglastych, na słonecznych wzgórzach, na suchych i piaszczystych nieużytkach, na wrzosowiskach. W Polsce odgrywał istotną rolę w tradycjach ludowych, wchodził w skład rózgi weselnej, a w przypadku zarazy okadzano obejścia i zwierzęta jałowcowym dymem.
Przyrasta powoli, choć niekiedy ten krzew staje się małym drzewem, w wyjątkowych wypadkach osiąga wysokość 10 metrów. Formy krzewiaste mają wysokość 3 metrów. Igły ma równowąskie, sztywne i silnie kłujące, długie na 1,5cm, wyrastające po trzy w jednym okółku. Jest wiatropylny. Kwitnie latem, jest rośliną dwupienna, co znaczy, że na jednym krzewie występują wyłącznie kwiaty męskie, tu w postaci krótkich kotków, a na drugim żeńskie.
Z kwiatów żeńskich zbudowanych z 3-8 łusek zrasta się stopniowo zielonka szyszeczka, z której następnie wytwarza się kulista, mięsista szyszkojagoda, dojrzewająca dopiero w kolejnym roku. Dwuletnie owoce nabierają aromatu i wtedy przybierają ciemnofioletowa, prawie czarna barwę. Są okrągłe, o średnicy ok. 5 mm, pokryte niebieskawym nalotem woskowym. Owocuje każdego roku, co oznacza ze równocześnie na krzewie znajdują się owoce dojrzałe i niedojrzałe. Jest to istotne przy zbieraniu surowca, ponieważ gotowe do zbioru owoce same się osypują. Pod krzewy rozkłada się płachty materiału i delikatnie otrząsa krzew, uważając by nie połamać gałęzi i nie strącać niedojrzałych owoców, co obniża wartość zebranego surowca zmniejsza zbiory w kolejnym roku.
Jałowiec pospolity – zastosowanie
Nie prowadzi się upraw jałowca pospolitego, pozyskuje się go ze stanowisk naturalnych. Surowcem są dojrzałe szyszkojagody, które w handlu nazywane są owocami jałowca. Jest on lekiem farmakopealnym. Ma słodkawy, gorzkawy i palący smak oraz żywiczny zapach. Zawiera 2 % olejek eteryczny, którego składniki aktywne to pinen, kamfen i kadinen. Do tego spore ilości cukrów, goryczkę juniperynę, żywice, wosk, gumy, kwasy organiczne, garbniki, flawonoidy i sole mineralne. Owoce powinny być dobrze wysuszone, o jednolitej czarnej barwie, bez domieszki owoców niedojrzałych, drobnych, niewykształconych i zmienionych kolorystycznie. Roztarte w palcach nie powinny puszczać soku, ale lepką, ciągnącą się wokół pestek smółkę.
Drewno tego drzewka jest od dawna cenione w rzemiośle ludowym, używane jest przez tokarzy i rzeźbiarzy, gdyż jest bardzo odporne na butwienie. Stanowi roślinę ozdobną w architekturze krajobrazu, często jego wąskostożkowate lub kolumnowe odmiany zestawia się z brzozami, których biała kora ślicznie kontrastuje z ciemną zielenią igliwia jałowca. Nie nadaje się do sadzenia w ośrodkach przemysłowych, gdyż jest wrażliwy na zanieczyszczenia powietrza dymami.
W przemyśle kosmetycznym owoce służą do wyrobu olejków zapachowych, a niekiedy prócz nich używa się także młodych gałązek. Są składnikiem aromatyzującym wódki gatunkowe i piwa. Należą do mieszanek korzennych i marynat. W aromatycznym dymie ze spalania gałązek i igieł jałowca pospolitego wędzi się wędliny. Z jagód otrzymuje się barwnik farbujący na kolor brunatny.
Jałowiec pospolity – właściwości lecznicze
Owoce są skuteczne w chorobach nerek, oprócz stanów ostrych, w stanach zapalnych, w niektórych chorobach pęcherza, wątroby, żołądka i jelit. Działają moczopędnie, żółciopędnie i bakteriobójczo. Oddziałują leczniczo na drogi oddechowe, napotnie w przeziębieniach. Regulują trawienie pobudzając wydzielanie soku żołądkowego oraz perystaltykę jelit. Zewnętrznie olejek stosuje się do nacierań w gośćcu i do rozgrzewających kąpieli, a także do inhalacji. Jak każdej silnie aromatycznej rośliny nie powinno się go nadużywać, gdyż może działać drażniąco. Nie wolno stosować go w okresie ciąży, nie zaleca się również przy ostrych wrzodach żołądka.
Jałowiec pospolity – sposób użycia
- Nalewka jałowcowa: szklankę jagód jałowca utłuc w moździerzu, zalać litrem spirytusu i 250 ml wody, odstawić na tydzień w ciemnym miejscu, następnie 0,5 kg cukru zagotować w 1 szklance wody. Przecedzić jałowcówkę przez gęstą gazę, połączyć z syropem cukrowym, pozostawić na kilka miesięcy do przetrawienia, im dłużej naciągnie tym jest smaczniejsza i zdrowsza.
- Marynata: 6 owoców jałowca i 5 obranych ząbków czosnku zmiażdżyć, zalać 6 łyżkami oliwy, doprawić solą i pieprzem, dokładnie wymieszać. Marynatą natrzeć mięso i pozostawić na noc.
- Napar: łyżkę owoców gotować przez 15 minut, przestudzić i pic zgodnie z właściwościami leczniczymi jałowca.
