Kozłek lekarski (Valeriana officinalis), zwany inaczej walerianą jest od wieków znanym i cenionym na całym świecie ziołem. Jego nazwa wywodzi się od łacińskiego valere, to znaczy być zdrowym, dobrze się czuć. Roślinę można spotkać w całej Europie, na żyznych i wilgotnych glebach, w miejscach słonecznych lub lekko ocienionych.
Kozłek lekarski jest rośliną dwuletnią osiągającą wysokość 60-150 cm. W pierwszym roku życia wytwarza tylko organy wegetatywne, głównie słabo podzielone liście. W drugim roku tworzy długą wzniesioną łodygę zakończoną kwiatostanami. Łodyga jest walcowata, z głębokimi rowkami, nierozgałęziona. Liście są wąskie pierzastodzielne, o ząbkowanych listkach, wydzielają ostry chrzanowy zapach. Korzeń ma postać krótkiego kłącza z licznymi korzonkami i rozłogami rozrastającymi się w następnym roku. Ma on nieprzyjemny zapach. Kozłek lekarski kwitnie od czerwca do sierpnia, tworząc malutkie bladoróżowe lub jasnofioletowe kwiaty, zebrane w baldachokształtne kwiatostany.
Cała roślina kozłka lekarskiego może być wykorzystana do celów leczniczych. Najczęściej jednak wykorzystuje się podziemne łodygi czyli kłącza oraz korzenie i to zarówno w medycynie konwencjonalnej jak i ludowej. Kozłek lekarski do celów leczniczych pochodzi jedynie ze specjalnych upraw. Kłącza i korzenie suszy się w warunkach naturalnych w temperaturze poniżej 35 stopni.
Kozłek lekarski – substancje lecznicze
Kozłek lekarski zawiera estry kwasu izowalerianowego, głównie ester bornylowy, który odpowiada za specyficzny zapach rośliny. Inne jego składniki wpływające na walory lecznicze to kwas walerenowy oraz waltraty: waleranon i walerenal, a także olejki eteryczne, alkaloidy, kwasy organiczne, terpeny i sole mineralne. Wszystkie te składniki łącznie pozwalają wykorzystywać roślinę w leczeniu dolegliwości których główną przyczyną jest stres.
Kozłek lekarski – działanie i właściwości lecznicze
Już od wieków kozłek lekarski jest wykorzystywany jako środek działający uspokajająco na ośrodkowy układ nerwowy. Kozłek lekarski obniża on aktywność tego układu, zmniejsza stan napięcia i niepokoju. W przypadku umiarkowanej bezsenności, ułatwia zasypianie, poprawia jakość snu i zmniejsza ilość wybudzeń.
W medycynie naturalnej kozłek lekarski był stosowany w leczeniu bólu głowy, lekkich zawrotów głowy a nawet padaczki. Waleriana ma tez działanie rozkurczowe, które jest wykorzystywane w leczeniu skurczów żołądka i jelit, między innymi w kolce, oraz bolesnych cyklach miesiączkowych,a także w zespole napięcia przedmiesiączkowego. Pobudza ona też wydzielanie soków trawiennych. Wykazuje działanie pomocnicze w leczeniu wysokiego ciśnienia krwi. Łagodzi napięcie mięśni ramion i szyi a także różnego rodzaju skurcze mięśni.
W kosmetyce wywar z korzenia nadaje się do przemywania twarzy oraz skóry przy trądziku i wysypce, a także do uspokajających kąpieli. Napary z korzenia kozła lekarskiego stosowane zewnętrznie na skórę głowy ograniczają łupież i łojotok. Waleriany nie powinno się stosować dłużej niż jeden miesiąc. Po tym okresie trzeba zrobić dwutygodniową przerwę, po czym można wrócić do terapii. Ważne jest bezpieczeństwo stosowania kozłka lekarskiego, bowiem w przeciwieństwie do niektórych leków nie powoduje on uzależnienia, nie ma skutków ubocznych i nie wchodzi w reakcje z alkoholem.
Kozłek lekarski – zastosowanie
Kozłek lekarski dostępny jest w wielu postaciach jako tabletki, wyciąg wodny lub alkoholowy, herbatki, nalewki, napary czy macerat. Niektóre z tych preparatów są do kupienia w aptekach, bez recepty, w postaci praktycznie gotowej do wykorzystania zgodnie z zaleceniami na opakowaniu. Nalewkę i wyciągi z można stosować wewnętrznie jako środek rozkurczowy i uspokajający. W tym celu można przyjmować 20-50 kropli w kieliszku wody kilka razy dziennie, zaczynając od mniejszej dawki.
Zewnętrznie nalewką należy namoczyć kompres i użyć do przemywania trudno gojących się wrzodów i ran lub przykładać do mięśni aby złagodzić ich skurcze. Napar można wykonać samodzielnie. W tym celu 1 łyżeczkę suchego korzenia kozłka lekarskiego, czyli ok. 2,5 g trzeba zalać 150 ml wrzącej wody i pozostawić pod przykryciem na 10-15 minut. Po tym czasie napar trzeba przecedzić i pić 3 razy dziennie po ok 50 ml na uspokojenie, przy bezsenności, nagłych zmianach nastroju, bólach głowy, skurczach jelit i wyczerpaniu nerwowym.
Macerat wykonuje się ze świeżego korzenia kozłka lekarskiego. W tym celu trzeba 2 łyżeczki posiekanego korzenia namoczyć w szklance zimnej wody i pozostawić na 8 do 12 godzin, po czym zlać, dodać miętę dla smaku i pic jak w przypadku naparu. Jeśli ktoś ma problemy ze snem może na godzinę przed udaniem się na spoczynek wypić napój uspokajający. Trzeba go zrobić ze szklanki gorącego mleka do której dodajemy ok. 60 kropli alkoholowego wyciągu waleriany (krople walerianowe) i łyżeczkę miodu. Podziała znakomicie.
Nie wszystkie osoby mogą korzystać z leczniczego działania kozłka lekarskiego. Przeciwwskazaniem jest: podeszły wiek, ciąża i karmienie piersią oraz kierowanie pojazdami mechanicznymi. Waleriany nie powinny też przyjmować osoby leczone lekami przeciwdepresyjnymi, uspokajającymi, nasennymi i przeciwhistaminowymi – nie można jej łączyć z tymi lekami oraz z alkoholem.
